Pomnik upamiętnia także Jana Krzeptowskiego - Sabałę, przewodnika tatrzańskiego i skrzypka. Projekt wykonał Stanisław Witkiewicz.

Historia

W 1897 r. pojawiły się pierwsze pomysły uczczenia pomnikiem zmarłego w 1889 r. prof. Tytusa Chałubińskiego, który spopularyzował wieś Zakopane i dzięki któremu zaczęła ona pełnić funkcję najbardziej rozpoznawalnego uzdrowiska pod Tatrami. Pomnik miał być przede wszystkim dowodem wdzięczności Górali i gości dla Tytusa Chałubińskiego, dlatego jego fundacja miała być pokryta ze składek jednej i drugiej grupy, między którymi węzeł przyjaźni miał zadzierzgnąć sam upamiętniany. Od samego początku powstaniu pomnika przyświecała idea widocznego połączeniem starego wioskowego Zakopanego, które zastał Chałubiński w chwili swojego pierwszego pobytu pod Tatrami, z nowym – miasteczkowym; pomnik miał być symbolem połączenia „prastarych właściwości górali” i dawnych tradycji z nowymi potrzebami Zakopanego. W 1899 r. powstał pierwszy Komitet Budowy Pomnika. Kierujący nim prof. Józef Rostafiński postanowił niezależnie od prac Komitetu wystawić na terenie swojej działki pomnik Chałubińskiego i Sabały, dlatego zlecił wykonanie projektu Stanisławowi Witkiewiczowi.

W 1900 r. zawiązano drugi Komitet Budowy Pomnika Tytusa Chałubińskiego, w którego w skład wchodzili m. in. Zygmunt Gnatowski, Tomasz Janiszewski, Wojciech Roj, ks. Kazimierz Kaszelewski i in. W 1901 r. dokonano w narożniku ulic uroczystego poświęcenia miejsca pod budowę i wmurowano kamień węgielny, który poświecił ks. prałat Jan Gnatowski, brat Zygmunta. Kolejno wygłosili swoje przemowy sam prałat i Stanisław Eliasz Radzikowski, a potem kamień położyli: przyjaciel Chałubińskiego Walery Eliasz, wnuczka Chałubińskiego Anna Surzycka i w imieniu Górali Wojciech Roj. Na zakończenie wmurowano akt fundacyjny i dokument pamiątkowy, a później oglądano model pomnika wykonany przez Jana Nalborczyka wg projektu Stanisława Witkiewicza.

W 1902 r. krakowska fabryka Dedrzeńskiego wykonała brązowy odlew biustu Chałubińskiego i brązową postać siedzącego Sabały. Władysław hr. Zamoyski ufundował i przetransportował z Kuźnic głaz, który położono jako podstawę pod pomnik. Zakład kamieniarski Kozłowskiego wykonał granitowy obelisk, a ogrodzenie w stylu zakopiańskim fabryka Józefa Goreckiego. W sierpniu 1903 r. poświęcono pomnik.

Opis

Pomnik usytuowany jest przy skrzyżowaniu ul. Władysława Zamoyskiego z ul. Tytusa Chałubińskiego i otoczony starodrzewem. Dekoracja kraty, tablicy i sama kompozycja (zestawienie Sabały z Chałubińskim) odwołują się do stylu zakopiańskiego. Pomnik wykonano w formie popiersia, spoczywającego na postumencie w kształcie odwróconego obelisku o zaokrąglonych narożach, który osadzony jest na nieopracowanym kamiennym fundamencie, na którym siedzi postać Sabały. Popiersie oraz figurę Sabały odlano z brązu, obelisk wyrzeźbiono w ciemnym granicie śląskim, a kamień podstawy jest głazem tatrzańskim zwiezionym z Kuźnic. Popiersie przedstawia Chałubińskiego jako mężczyznę w średnim wieku, którego wzrok skierowany jest w stronę Tatr. Figura Sabały, pełno postaciowa, ujmuje siedzącego, naturalnej wielkości zgarbionego starca, ubranego w tradycyjny strój zakopiański, trzymającego w lewej ręce gęśle, które po śmierci Sabały przechowywał Chałubiński. Siedzący Sabała został ujęty w pozie gawędziarza, który w momencie oglądania pomnika zdaje się opowiadać odbiorcy zasługi Chałubińskiego. Obszar pomnika wyznacza żelazna krata z motywami ludowymi. Wykonana wg projektu Stanisława Witkiewicza jest jednym z najlepszych przykładów zastosowania stylu zakopiańskiego w kowalstwie artystycznym.

Zabytek dostępny.

Oprac. Mirosław Płonka, OT NID w Krakowie, 05-01-2018 r.