połowie powierzchni, reprezentują sztukę sepulkralną i epigraficzną charakterystyczną dla zasymilowanej społeczności XIX/XX w.

Historia

Przypuszczalnie pierwsi wyznawcy judaizmu osiedlili się w Pokoju w l. 70. XVIII w. Mniejszość żydowska stanowiła niewielki odsetek wszystkich mieszkańców (ok. 5% w poł. XIX w.). W latach 60. XIX w. istniała w Pokoju szkoła żydowska, a ok. 1865 r. po zach. stronie Charlotten Allee (ob. ul. 1 Maja/Sienkiewicza) powstała murowana synagoga - co wskazuje na to, że funkcjonowała już wówczas zorganizowana gmina. W 1872 r. przystąpiła ona do Górnośląskiego Związku Synagogalnego. Pierwsze informacje o cmentarzu żydowskim w Pokoju pochodzą z 1773 r. Cmentarz położony jest na płn.-wsch. od centralnego założenia Pokoju, na płn. od miejsca, gdzie przy ul. 1 Maja znajdowała się synagoga. Formalnie teren cmentarza stał się własnością gminy w 1872 r. (Taką datę nosi również najstarszy zachowany na nim nagrobek.) W latach 30. XX w. w związku z nasilającymi się represjami żydzi stopniowo opuszczali Pokój. Po wydarzeniach „nocy kryształowej”, gdy m.in. spalono synagogę, ostatni z nich zostali wywiezieni ze wsi. Po II wojnie światowej murowany dom przedpogrzebowy, który znajdował się we frontowej części cmentarza, został rozebrany. Nagrobki wokół niego zostały zniszczone i rozkradzione. Do końca lat 80. XX w. zachowało się 128 macew.

Opis

Cmentarz znajduje się w płn. części miejscowości, po płn. stronie ul. Kolejowej, w otoczeniu lasu. Ma kształt prostokąta o pow. ok. 0,3 ha. Ogrodzony jest drewnianym płotem, wejście wyznaczają 2 ceglane, otynkowane słupki. Na cmentarzu brak czytelnego układu komunikacyjnego, istnieje kilka egzemplarzy starodrzewia.Zachowały się jedynie nagrobki w tylnej części cmentarza, ustawione rzędami. Wykonane zostały z wapienia i piaskowca w warsztatach kamieniarzy m.in. z Brzegu i Miejsca, o czym informują umieszczone na nich sygnatury. Żydzi pokojscy tworzyli społeczność zasymilowaną, czego przejawy znajdziemy także na cmentarzu. Nagrobki, pochodzące z lat 80. XIX - 30. XX w., w wielu przypadkach mają formę obelisku lub trójkątnie zamkniętej pionowej płyty. Występują także macewy zakończone łukiem, w tym również nawiązujące do nagrobków starszego typu, jak np. macewa Herrmanna Angressa, zm. 1903. Ryte inskrypcje są w języku hebrajskim, niemieckim oraz dwujęzyczne. Użyto w nich różnych krojów pisma, litery często były malowane na kolor złoty lub czarny. Niektóre epitafia zdobione są złoconą arabeską. Spośród symbolicznych motywów występujących w żydowskiej sztuce sepulkralnej na kirkucie w Pokoju znajdziemy np. złamane drzewo i kwiat oraz gwiazdę Dawida.

Cmentarz jest nieużytkowany, dostępny.

Oprac. Joanna Szot, OT NID w Opolu, 28.08.2014 r.