Pisarz mieszkał i tworzył w nim do końca życia. Siedziba swym wyglądem przypominająca pałac położona w podwarszawskiej posiadłości ziemskiej odwiedzana była przez liczne grono artystów, zwłaszcza wybitnych literatów i muzyków. W czasie II wojny światowej dom stanowił dla wielu z nich schronienie. Obecnie mieści muzeum poświęcone pisarzowi i jego żonie.

Historia

Dom powstał na terenie 35-hektarowej posiadłości wydzielonej w 1925 r. z dóbr Stanisława Wilhelma Lilpopa dla jego córki Anny zamężnej z Jarosławem Leonem Iwaszkiewiczem. Z parcelowanego podwarszawskiego majątku przemysłowca powstawało wówczas po sąsiedzku miasto – ogród Podkowa Leśna przy linii kolejki EKD. Iwaszkiewiczowie planowali by ich dom mieszkalny zaprojektował Karol Stryjeński, który był już autorem domku ogrodnika w ich majątku. Wybudowany został jednak wg proj. arch. Stanisława Gądzikiewicza w l. 1927-28 przez budowniczego Hichla z fundacji Stanisława Lilpopa. Wokół domu prowadzono gospodarstwo z częścią ozdobną i użytkową, do której należał także staw rybny. Nazwę Stawisko pisarz nadał swojej posiadłości przez sentyment do ukraińskiego majątku Stawiszcze Branickich, w którym pracował jako korepetytor. Dom pisarza stanowił ważny ośrodek życia kulturalnego i artystycznego. II wojnę światową budynek przetrwał bez zniszczeń. Przez pewien czas stacjonowało w nim wojsko niemieckie, a następnie byli zakwaterowani dwaj generałowie. W czasie okupacji i po upadku powstania warszawskiego dzięki zarejestrowaniu domu jako pensjonat, a gospodarstwa jako zakład ogrodniczy majątek był miejscem konspiracji i schronieniem dla wielu osób, wśród których byli wybitni artyści, a także uratowani przed zagładą Żydzi. Jarosław Iwaszkiewicz pełniący przez wiele lat funkcję prezesa Związku Literatów Polskich, czy posła na Sejm PRL zamieszkiwał z rodziną dom w Stawisku do śmierci w 1980 roku. Wygląd budynku nie uległ wielu zmianom. Zauważalną ingerencją w jego pierwotną bryłę była wymiana okna powiekowego w zach. połaci dachu na facjatę, którą widać na zdjęciach z 1967 roku. Teren otaczający budynek stopniowo parcelowano po oddzieleniu w l. 60. XX w. drogą z Warszawy do Skierniewic fragmentu z układem wodnym. Po śmierci małżeństwa Iwaszkiewiczów, na mocy testamentu pisarza, Stawisko bez zaplecza gospodarczego stało się własnością Ministerstwa Kultury i Sztuki z przeznaczeniem na Muzeum. Placówkę otwarto w 1984 r., a w 2011 r. jej siedziba została zmodernizowana.

Opis

Dom położony jest w 18-hektarowej posiadłości na obszarze Podkowy Leśnej. Stoi na niewielkim wzniesieniu opadającym widocznie ku południowi. Budynek znajduje się na terenie porośniętym w przeważającej części parkiem leśnym. Od północnej bramy przed owalny podjazd przed budynkiem prowadzi aleja wysadzona świerkami, a bliżej domu lipami. Architektura obiektu odwołuje się do stylu dworkowego o mocnych nawiązaniach do klasycyzmu. Budynek jest murowany z cegły, tynkowany, z cokołem i dekoracją elewacji z kamieni polnych. Został założony na rzucie litery L, z ryzalitami w elewacji frontowej i bocznej wschodniej. Budynek jest podpiwniczony, piętrowy z poddaszem. Przykrywa go czterospadowy dach kryty dachówką z oknami powiekowymi od frontu i facjatami od zachodu i południa. Wydatny ryzalit wsch. i pd. skrzydło budynku mają dachy dwuspadowe z naczółkiem. Zwróconą na pn. dziewięcioosiową elewację frontową wyróżnia trójosiowy ryzalit środkowy, zwieńczony trójkątnym frontonem z herbem Iwaszkiewicza Trąby w centrum tympanonu. Ryzalit poprzedza ganek ze schodami z trzech stron i czterema kolumnami toskańskimi wspierającymi balkon piętra o tralkowej balustradzie. Ryzalit wyróżnia się też ciekawą formą otworów drzwiowych i okiennych. Na parterze dwa owalne okna ujmują po bokach portal drzwiowy o łuku koszowym, a na piętrze zespół trzech okien naśladuje swym kształtem otwór termalny. Pozostałe okna budynku są prostokątne, z wyjątkiem tych w szczytach poddasza, które w skrzydle wieńczy łuk półkolisty, a w ryzalicie od wsch. łuk odcinkowy. Wszystkie prostokątne okna mają proste gzymsy podokienne i parapety wyłożone dachówką, a te na parterze zdobią od góry daszki wsparte na skubizowanych kroksztynach. Do elewacji tylnej przylega osadzona na wysokiej kamiennej podmurówce drewniana zadaszona weranda wspierająca taras piętra. Na jej skrajach dostawione są dwa biegi schodów. Elewacje pod wysuniętym okapem obiega prosty gzyms przerwany oknem w ryzalicie wschodnim. Wnętrze budynku ma układ dwutraktowy, na osi z hallem ze schodami na piętro. Ekspozycja muzealna prezentuje wyposażenie wnętrz, rzeczy osobiste, archiwum i bibliotekę pisarza, a także zbiór malarstwa z XIX i XX w.

Obiekt dostępny godzinach otwarcia Muzeum.

opr. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 16-10-2017 r.