Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

grodzisko, st. 1 - Zabytek.pl

grodzisko, st. 1


grodzisko późne średniowiecze (XIV - XV w.) Podkotlice

Adres
Podkotlice

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. zamojski, gm. Miączyn

Grodzisko stanowi pozostałość późnośredniowiecznego gródka rycerskiego, z którym łączone są do dziś widoczne wały i fosa.

Jest jednym z nielicznych tego typu obiektów zachowanych na Lubelszczyźnie i stanowi cenne źródło do poznania rezydencji obronnych typu gródki stożkowate.

Usytuowanie i opis

Gródek na kopcu o lokalnej nazwie „Zamczysko" lub "Jabłońszczyzna", w starszej literaturze znane jako grodzisko stożkowate lub gródek w Zawalowie, położone jest około 1,5 km na południe od zwartej zabudowy wsi Zawalów oraz szosy Zamość - Hrubieszów. Usytuowane jest wśród podmokłych łąk północnego stoku szerokiej doliny rzeki Siniochy. Na terenie założenia obronnego o powierzchni około 1 ha można wyróżnić kilka elementów: kolisty kopiec ziemny o średnicy około 55 m u podstawy i wysokości około 4 m, otaczającą go fosę o szerokości około 12 m od strony północnej (na pozostałym odcinku fosa jest węższa i płytsza) i okrężny wał ziemny o zachowanej wysokości około 1,50 m, otaczający kopiec od strony wschodniej, północnej i zachodniej. Od strony południowej do kopca przylega nasyp ziemny w kształcie trójkąta, którego wierzchołek ma połączenie z rozległą kępą użytkowaną obecnie jako pola uprawne. Obiekt jest dobrze zachowany i poza niewielkimi starymi wkopami rabunkowymi na szczycie kopca, nie widać śladów jego naruszania. Teren gródka do niedawna użytkowany jako pastwisko, obecnie jest nieużytkiem porośniętym trawą.

Historia

Gródek w Podkotlicach powstał około połowy XIV wieku, na miejscu osadnictwa wczesnośredniowiecznego. Został opuszczony około połowy XVII wieku, prawdopodobnie po spaleniu przez wojska kozackie Chmielnickiego w 1648 roku. Jego fundatorem był nieznany z imienia przedstawiciel najpewniej szlachty mazowieckiej, który w ramach rozdawnictwa ziemi osiedlił się w tym czasie na nowo przyłączonych do Rzeczypospolitej ziemiach ruskich. Być może fundatorem gródka był Jan Kwaczała herbu Prawda z Nieborowa, budowę założenia należałoby wtedy przesunąć na okres po 1422 roku. Wieś Zawalów wiąże się z własnością rycerską, a później szlachecką. Pierwsza wzmianka o miejscowości Zawalów pochodzi już z 1394 r. ( Podkotlice to dawny przysiółek wsi Kotlice, wyodrębniony jako oddzielna jednostka administracyjna dopiero po II wojnie światowej), ale gródek jest całkowicie anonimowy w źródłach pisanych. W dokumencie z 1612 roku traktującym o podziale majątku Piotra Śleszyńskiego, ówczesnego właściciela Zawalowa, zawarta jest informacja, że jeden z synów miał otrzymać wyszczególniony w zapisie „okop” (być może chodzi o gródek w Zawalowie). Do literatury wprowadził grodzisko Stefan Nosek w 1951 roku.

Stan i wyniki badań

Archeologiczne badania wykopaliskowe na stanowisku przeprowadził w latach 1985-86 A. Urbański z Muzeum Okręgowego w Zamościu. W pierwszym sezonie badań założono 6 wykopów badawczych o łącznej powierzchni 69 m² : na szczycie kopca, w fosie między kopcem a nasypem, na terenie nasypu ziemnego, na zachodnim stoku wału okrężnego, na przedłużeniu wykopu nr 4 w kierunku fosy i wykop nr 6 na zachodnim stoku nasypu ziemnego. W drugim sezonie badań założono wykop o długości 41 m, w obrębie którego znalazł się wał okrężny, fosa oraz odcinek stoku kopca. Plan sytuacyjno-wysokościowy stanowiska wykonał w 1985 r. Włodzimierz Zieliński. Badania powierzchniowe w ramach AZP przeprowadził Andrzej Urbański w 1985 roku. W 2008 r. pomiary magnetyczne na stanowisku wykonał Jakub Ordutowski. W trakcie badań stwierdzono, że podczas budowy gródka, naturalne wzniesienie zostało sztucznie podwyższone ziemią nasypową pochodzącą z kopania fosy. Z tego poziomu pochodzą nieliczne znaleziska ceramiki wczesnośredniowiecznej, które świadczą o istnieniu w miejscu założonego gródka, starszego osadnictwa. Zarejestrowane zostały nawarstwienia majdanu i stoku kopca, wału okrężnego oraz fosy. W centralnej części kopca oraz w warstwach zsypowych z kopca odkryto ślady spalenizny: znaczne ilości węgli drzewnych i popiołu. Zinterpretowane zostały one jako szczątki drewnianego obiektu mieszkalnego (zapewne wieży), który uległ spaleniu. W trakcie wykopalisk odkryto pierwotny poziom fosy na głębokości 1,70 m od obecnej powierzchni. Udało się także ustalić, że jej brzegi wzmocnione zostały konstrukcją drewnianą w postaci obrobionych w kant belek układanych poziomo jedna na drugiej i wzmocnionych pionowo wbitym palem zapobiegającym przechyleniu się konstrukcji w kierunku fosy. Zarejestrowane zostały także nawarstwienia okrężnego wału, który zbudowany był z gliniastej ziemi oblepionej na stokach gliną i wzmocniony od strony fosy plecionką z faszyny dla ochrony przed rozmywaniem. Jego pierwotna wysokość wynosiła około 3 m. Na koronie wału znaleziono ślady po pionowo wbitych palach - prawdopodobnie częstokole. Zebrane zostały w trakcie badań liczne zabytki ruchome, głównie z wypełniska fosy. Były to przede wszystkim fragmenty naczyń glinianych, a także fragmenty kafli piecowych, naczyń szklanych i zabytki metalowe głównie w postaci gwoździ żelaznych. Na uwagę zasługuje znaleziony w wypełnisku fosy cynowy talerz z ornamentem roślinnym, w który został wkomponowany herb „Lis” i litery F. C. Mógł on należeć do Franciszka Czarnockiego, w latach 1656-1668 podstolego bełskiego, ówczesnego właściciela Zawalowa. W wyniku badań magnetycznych ustalono dokładną lokalizację drewnianej wieży we wschodniej części gródka, której obecność została tylko zasygnalizowana w trakcie badań wykopaliskowych, oraz wstępnie oszacowały jej wymiary.

Grodzisko jest ogólnie dostępne dla zwiedzających.

Oprac. Ewa Prusicka-Kołcon, OT NID Lublin, 10.09.2014 r.

Rodzaj: grodzisko

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_06_AR.1967, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_AR.2229300