Architektura posiada cechy stylu romańskiego (pozostałości po sklepieniach krzyżowych, kamienne wsporniki), gotyckiego (wydłużone prezbiterium zamknięte trójbocznie, skarpy) i klasycystycznego (dekoracja elewacji).

Historia

Kolegiata w Płocku powstała w XII wieku, a już pod koniec stulecia funkcjonowała w niej szkoła. Przyjmuje się, że działa od 1180 roku. Opiekę nad nią powierzono prałatowi Witalisowi, będącemu jednocześnie pierwszym znanym nauczycielem szkoły. Początki tej placówki edukacyjnej wiążą się z działalnością benedyktynów. Prawdopodobnie, zorganizowano w niej kształcenie w ramach „trivium” i uczono po łacinie gramatyki, retoryki i dialektyki.

W XV i XVI wieku budynek gruntownie przebudowano nadając mu cechy stylu gotyckiego, m. in. poprzez dobudowanie wieży (połowa XV wieku). W 1611 roku szkoła przeszła w zarząd jezuitów i wybudowano gmach kolegium (1675-1685). Uczono w niej po łacinie: gramatyki, składni, filozofii, matematyki i fizyki. Trwająca przebudowa kościoła gotyckiego została jednak przerwana przez kasatę zakonu jezuitów (1773). Wówczas Komisja Edukacji Narodowej stworzyła tu szkołę podwydziałową. Lekcje odbywały się w przerobionym na szkołę gmachu kościoła św. Michała, a część budynku przeznaczono na szpital prowadzony przez siostry szarytki. Autorem przebudowy kościoła na szkolę został Stanisław Zawadzki (1776-1777), zaś nowy, późnoklasycystyczny kostium elewacji powstał wg projektu Antoniego Corazziego (1843). Na początku XX wieku Władysław Drapiewski pokrył ściany kaplicy malowidłami. Szkoła działała nieprzerwanie w czasie zaborów. Jako gimnazjum, po odzyskaniu niepodległości, w 1921 roku nadano jej imię Marszałka Sejmu Czteroletniego Stanisława Małachowskiego. Odtąd szkoła popularnie nazywana jest „Małachowianką”.

W czasie okupacji niemieckiej w szkole zorganizowano koszary, a następnie szpital wojskowy. Jednak już w 1945 roku placówka zaczęła działać na nowo jako liceum ogólnokształcące im. Marszałka Stanisława Małachowskiego. Od razu też po wojnie stała się placówką koedukacyjną.

Wraz z przyjmowaniem coraz większej ilości młodzieży, konieczna była rozbudowa szkoły. W latach 1961-1964 wzniesiono nowe skrzydło. W 1980 roku uroczyście obchodzono 800-lecie szkoły.

Opis

Najstarsza, zabytkowa część szkoły składa się z dwóch skrzydeł: dawnej kolegiaty pw. św. Michała wraz z wieżą, pochodzących z pierwszej połowy XIII wieku oraz dawnego kolegium jezuitów. Gmach pojezuicki w kształcie litery "L" łączy się pod kątem z prostokątną bryłą dawnego kościoła, zakończonego od zachodu kwadratową wieżą. W podziemiach obecnego liceum można dostrzec relikty romańskie i gotyckie. Na szczególną uwagę zasługują gotyckie schody i stropy w wieży oraz późnoklasycystyczna elewacja z półkolistą wnęką i pilastrami autorstwa Antonio Corazziego.

We wnętrzu dawnego kolegium znajduje się obecnie aula, przeznaczona na uroczystości szkolne. Zdobią ją zrekonstruowane w ostatnich latach polichromie ścienne oraz malowidła sufitowe. W latach 2012-2014 odsłonięto fragmenty pozostałości elementów architektonicznych stanowiących historyczny wystrój auli - absydy oraz chóru wschodniego, a także polichromie sakralne pokryte tynkiem w drugiej połowie XX wieku.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Bartłomiej Modrzewski, OT NID w Warszawie, 13.10.2014 r.