Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół pałacowo-parkowy - Zabytek.pl

zespół pałacowo-parkowy


pałac 4. ćw. XIX w. Pławniowice

Adres
Pławniowice, Gliwicka 46

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. gliwicki, gm. Rudziniec

Jeden z najokazalszych i najcenniejszych w skali Górnego Śląskiego przykładów rezydencji z końca XIX w.

w stylu neorenesansu niderlandzkiego z elementami neorenesansu francuskiego, przypuszczalnie według projektu K. Heidenreicha, powstały w miejscu założenia z XVIII w., z wkomponowaną kaplicą pałacową z tego okresu. O istotnej wartości pałacu świadczy zarówno nieprzekształcona forma zewnętrzna, rozplanowanie i bogaty, neorenesansowy wystrój architektoniczny, jak również zachowała, okazała zabudowa towarzysząca z 4. ćwierci XIX w. oraz gruntownie zrewaloryzowane otoczenie parkowe.

Historia

Dobra w Pławniowicach, początkowo wchodzące w skład majątku rycerskiego, a od połowy XVIII w. majoratu, w okresie od XIV do XIX w. wielokrotnie zmieniały właścicieli. Pałac w pierwotnej formie został wybudowany w 1732 r. dla Sigismunda Nikolausa von Görtz. Z tego samego okresu pochodzi ocalała do czasów obecnych kaplica, wkomponowana w południowo-wschodni narożnik obecnej rezydencji. W latach 1882-1885 z inicjatywy ówczesnego właściciela, Franza von Ballestrem, w miejscu osiemnastowiecznego pałacu wzniesiono nowy obiekt w stylu neorenesansu północnoeuropejskiego i francuskiego, zaprojektowany przypuszczalnie przez Karla Heidenreicha. Nieznaczne przekształcenia wprowadzane były przypuszczalnie aż do 1895 r., o czym świadczy m.in. dobudowanie w tym okresie niewielkiej wieży przy południowej elewacji skrzydła północnego. Z okresu budowy pałacu pochodzi również m.in. usytuowana na zachód wozownia ze stajnią (1881 r.) oraz zlokalizowany na południowy zachód od rezydencji dom kawalerów (1898 r.), jak również otaczający kompleks park. W okresie powojennym kompleks przekazany został władzom kościelnym, które przeznaczyły kaplicę pałacową na kościół parafialny, zachodnie skrzydło pałacu na plebanię, a pozostałą część rezydencji na klasztor sióstr benedyktynek, a następnie oo. augustynów. Od 1978 r. obiekt funkcjonuje jako siedziba domu rekolekcyjnego Diecezji Gliwickiej (wcześniej Opolskiej). W 1993 r. w pałacu oraz jego otoczeniu rozpoczęto gruntowny remont połączony z działaniami konserwatorskimi, w ramach którego do chwili obecnej wymieniono m.in. konstrukcję i pokrycie dachów oraz stropy, zrealizowano prace restauratorskie przy elewacjach oraz we wszystkich wnętrzach, odnowiono bądź wymieniono stolarkę okienną i drzwiową, a w latach 1998-2000 przeprowadzono działania rewaloryzacyjne w parku.

Opis

Zespół pałacowo-parkowy usytuowany jest środkowej części wsi Pławniowice, na południowym brzegu Kanału Kłodnickiego, u zbiegu ulicy Gliwickiej i Nad Kanałem. Od południa sąsiaduje ze związanym z nim funkcjonalnie i stylistycznie kompleksem dawnego folwarku, a na południowy zachód z neorenesansowym domem kawalerów. Zespół wydzielony jest kamiennym ogrodzeniem. W jego obrębie, na zachód od pałacu znajduje się neorenesansowy budynek dawnej wozowni, a od wschodu niewielki park krajobrazowy. Główne wejście do pałacu, usytuowane od północnego-zachodu, poprzedzone jest kolistym podjazdem z fontanną. Pałac jest obiektem murowanym z cegły, wzniesionym na rzucie podkowy. Bryła pałacu złożona jest zasadniczo z trzech dwukondygnacyjnych skrzydeł, zgrupowanych wokół niewielkiego dziedzińca otwartego na park, przekrytych wysokimi dachami z lukarnami, urozmaiconych licznymi ryzalitami, wieżyczkami, szczytami, wykuszami oraz dominującą, czworoboczną wieżą. Neorenesansowe, wieloosiowe, odmiennie zakomponowane elewacje charakteryzują się dwubarwnym wątkiem muru, to jest czerwoną cegłą skontrastowaną z bielą rustykowanych naroży oraz bogatego detalu architektonicznego. Skierowana na południowy zachód fasada urozmaicona jest trzema osiowo rozmieszczonymi, szczytowo zamkniętymi ryzalitami, z których w środkowym ulokowano wejście główne poprzedzone okazałym portykiem. Od północy fasada flankowana jest narożną, kwadratową wieżą zegarową zwieńczoną wysokim, ostrosłupowym hełmem, a od południa ośmiokątną wieżyczką schodową. Elewacja od strony tak zwanego Dziedzińca Maryjnego urozmaicona jest umieszczonym na osi ryzalitem w formie półokrągłej baszty oraz dwukondygnacyjną loggią w północnej części. Układ wnętrz we wszystkich skrzydłach składa się z pojedynczego traktu pomieszczeń, skomunikowanego z korytarzem od strony dziedzińca, za wyjątkiem rozlokowanych w amfiladzie sal na parterze skrzydła głównego, w którym na osi znajduje się sklepiony sieciowo hol. W południowo-zachodni narożnik pałacu wkomponowana została późnobarokowa kaplica z 2. ćwierci XVIII w. (obecnie kościół parafialny), będąca jedyną pozostałością po pierwszym pałacu. Kaplica rozlokowana jest na rzucie kwadratu z zamkniętym trójbocznie prezbiterium. Wnętrze nawy przekryte jest sklepieniem gwiaździstym wspartym na narożnych filarach opiętych pilastrami dźwigającymi gierowane belkowanie. Od zachodu i północy wnętrze rozczłonkowane jest arkadowymi wnękami z emporami sklepionymi krzyżowo-żebrowo.

Pałac otoczony jest niewielkim parkiem krajobrazowym o charakterze kaligraficznym. Założenie skomponowane jest z elementów zgeometryzowanych wokół pałacu oraz obwodnicowego, swobodnego układu ścieżek, a także niewielkiego stawu, alpinarium oraz eksedry w części wschodniej. Na zachód od rezydencji ulokowano gabinet ogrodowy z centralnie usytuowaną kamienną fontanną otoczoną drogą dojazdową do pałacu, natomiast na wschód tzw. Dziedziniec Maryjny z fontanną z posągiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz podium z popiersiem protoplasty rodu Ballestrem. Wśród starodrzewu parkowego wyróżnić można szpalery lipy drobnolistnej, dębu szypułkowego, klonu pospolitego, klonu jaworu, grochodrzewu, wiązu górskiego i dębu czerwonego, a także okazy unikatowej magnolii czerwonokwiatowej (od północnego zachodu) oraz cypryśnika błotnego (od północnego wschodu).

Dostęp do zabytku ograniczony, możliwość zwiedzania w godzinach otwarcia.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 16.06.2015 r.  

Bibliografia

  • Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz, oprac. E. Kloss, Breslau 1943, s. 82.
  • Kozina I., Pałace i zamki na pruskim Górnym Śląsku w latach 1850-1914, Katowice 2001, s. 109-110.
  • Karta ewidencyjna Dawna wozownia - oficyna [w Pławniowicach], oprac. E. Caban, 1999, Archiwum NID.
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VI: Województwo katowickie, z. 5: Powiat gliwicki, I. Rejduch-Samkowa, J. Samek (red.), s. 56-57.
  • Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk, S. Brzezicki, C. Nielsen (red.), Warszawa 2006.
  • Zespół pałacowo-parkowy w Pławniowicach. XII Gliwickie Dni Dziedzictwa Kulturowego, oprac. A. Kwiecień, Gliwice 2013.