Obiekty należą do zabytków typu nielicznie już zachowanego, w formie mało zmienionej z wartościowymi szczegółami architektonicznymi.

Historia

Pisary na początku XIII wieku stanowiły własność klasztoru benedyktynów z Tyńca.

W XIV wieku aż do końca epoki przedrozbiorowej właścicielami Pisar była rodzina Pisarskich, reprezentowana przez dwa rody: w średniowieczu wywodzący się od Toporczyków, a w drugiej połowie XVI wieku pieczętujący się herbem Szreniawa. W 1710 rokiem Pisarscy sprzedali część wsi biskupowi łuckiemu Bogusławowi Rupniewskiemu, a inną część wraz z lamusem małżeństwu Dobrzańskim-Trembeckim. Sami Pisarscy we dworze pozostali aż do rozbiorów. Po śmierci Anny z Pisarskich Żeleńskiej w 1804 roku Pisary przeszły w posiadanie rodziny Sołtyków. Anastazja z Rudnickich Sołtykowa po obciążeniu majątku znacznymi długami, została zmuszona do jego sprzedaży. Nabywcą został Józef Grünbaum, a współwłaścicielem Samson Frankl. W 1848 roku sprzedali oni dobra pisarskie Katarzynie Potockiej z pobliskich Krzeszowic.

W rękach Potockich majątek pozostał do roku 1933, kiedy zakupił go inż. Antoni Lewalski, działacz gospodarczy i przedsiębiorca, dyrektor m. in. zakładów Zieleniewskiego ,prezes lub członek zarządu około dwudziestu spółek akcyjnych oraz członek klubu rotariańskiego w Krakowie.

Niewątpliwie najcenniejszym i najstarszy z ocalałych obiektów założenia dworskiego jest lamus. Jest to dawny renesansowy dwór wieżowy z XVII wieku. Pierwotnie pełnił on funkcję głównej budowli: był budynkiem mieszkalnym i skarbcem. Przechowywano w nim cenne rzeczy, a w razie napadu był miejscem schronienia i obrony. W późniejszych czasach, gdy zbudowano dwór, lamus przeznaczono na cele gospodarcze i pełnił rolę magazynu. Po powojennej parcelacji majątku przez pewien czas służył jako budynek mieszkalny. Zaniedbany, w latach 60 zamienił się w ruinę. W drugiej połowie lat 60. został odremontowany. W latach 80. mieściła się w nim galeria „Lamus”. Obecnie nie użytkowany. Po za lamusem z ówczesnego założenia dworskiego zachowały się jeszcze jeden z budynków browaru, spichlerz i stodoła- wszystkie pochodzą z 1 poł XIXw. Budynki browaru w XIX w. zamienione zostały na stajnię folwarczną, natomiast po II wojnie światowej były tu magazyny zakładów zielarskich „Herbapol” i baza szczepienia zwierząt przeciw pryszczycy.

Opis

Lamus znajduje się w północno zachodniej części wsi. Po lewej stronie drogi prowadzącej z Pisar do Nawojowej Góry. Budynek w drugiej linii zabudowy oddalony o ok. 70m od ulicy Dworskiej.

Jest to budynek w stylu renesansowym, murowany, piętrowy, podpiwniczony, wzniesiony na planie zbliżonym do kwadratu. Parter wypełnia jedno pomieszczenie nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, do którego wejście prowadzi przez masywne drzwi osadzone w kamiennym portalu. Pierwotnie podobne pomieszczenie było również na piętrze (obecnie podzielone na kilka mniejszych). Piętro dostępne jest poprzez drewniane schody, przebiegające przez całą szerokość elewacji frontowej (północnej) i wychodzące na - zajmujący również całą szerokość ściany - malowniczy, drewniany ganek.

Budynek nakryty jest gontowym dachem namiotowym, pod którego okapem przebiega profilowany gzyms oraz pas sgraffitowy z motywem wstęgowym. Od strony południowej naroża lamusa wzmocnione są dwiema masywnymi przyporami.

Budynek spichlerza i stodoła znajdują się na północ od lamusa (po drugiej stronie drogi). Niegdyś ze spichlerzem połączone były dwa budynki gospodarcze - stodoła i obora, tworząc wspólnie układ w formie podkowy. Obora stanowiąca wschodnie skrzydło zespołu spłonęła jednak w latach 60 XXw.

Spichlerz to piętrowy prostokątny budynek z kamiennym portalem, sienią przejazdową, sklepieniem żaglastym i czterospadowym dachem.

Na końcu wsi od strony wschodniej ok 200m na zachód od lamusa znajduje się długi parterowy budynek dawnego browaru. Do niedawna budynki były dwa, jednak jeden z nich został rozebrany, drugi wciąż istnieje, niestety systematycznie popada w ruinę. Podobnie jak spichlerz browar posiada żaglaste sklepienia i reprezentuje styl późno klasycystyczny. Oryginalnym detalem są długie świetliki w podniesionych połaciach dachowych.

Lamus dostępny dla zwiedzających od zewnątrz. Działka nieogrodzona. Wnętrza udostępnione były do zwiedzania w 2009 roku w ramach XI edycji dni dziedzictwa.

Budynek browaru podobnie jak lamus dostępny od zewnątrz. Dostęp utrudnia bardzo wysoka niekoszona trawa i niewielki odcinek siatki zachowany jedynie od strony drogi. Wszystkie otwory zabite deskami. Zachowane budynki folwarku i okalający je Park są własnością prywatną -niedostępne, szczelnie ogrodzone.

Oprac. Grzegorz Młynarczyk, OT NID w Krakowie, 01-07-2015 r.