Historia

Byki wzmiankowane są w źródłach pisanych począwszy od 1416 roku. W XV-XVI w. stanowiły centrum dużej, kilku wioskowej włości Jaxa Bykowskich h. Gryf, którzy dzierżyli ją jeszcze w 2. połowie XVII w. Później dobra te należały wpierw do Skórzewskich, a następnie do Malińskich, by w 1760 r. przejść na własność rodzin Wężyków, w 1847 r. kupili je Jeziorańscy. Wreszcie resztówkę rozparcelowanego majątku w początku XX w. nabył Maksymilian Czarnecki.

Budowę obecnie istniejącej rezydencji rozpoczął najpewniej Jan Stanisław Bykowski z Kossowa, starosta łęczycki i kasztelan łęczycki-konarski, a późniejszy wojewoda sieradzki. Przyjmuje się, iż przed 1604 rokiem, a może już w latach 80. XVI w. wzniósł on zwieńczoną attyką wieżę z przelotową sienią w przyziemiu oraz długi prostokątny, parterowy budynek przylegający do niej od południa. Następnie jeszcze za życia fundatora został rozbudowany o partię dostawioną do wieży od północy. Później w obiekt przynajmniej dwukrotnie w bliżej nieznanych okolicznościach był częściowo dewastowany, a następnie odbudowywany i przebudowywany. Ostatecznie w 1961 r. Maksymilian Czarnecki ofiarował go w stanie daleko posuniętej ruiny państwu z przeznaczeniem na potrzeby oświaty rolniczej. W 1958 r. przystąpiono do prac rekonstrukcyjnych i remontowych, które prowadzono wpierw wg projektu Eugeniusza Budlewskiego, a następnie po zmianie koncepcji wykorzystania w latach 1963-1964 zrealizowano nowy projekt opracowany przez Henryka Jaworowskiego. Zamek był też przedmiotem architektonicznych prac badawczych realizowanych w latach 50. XX w. niezależnie przez Eugeniusza Budlewskiego oraz Krzysztofa Nawoika i Witolda Sobczaka.

Opis

Dawna wieś Byk, będąca obecnie częścią miasta Piotrków Trybunalski położona jest ok. 4 km na północny zachód od rynku staromiejskiego. Natomiast sam zespół zamkowo-parkowy oddalony jest o 250 m od drogi łączącej Piotrków z Łodzią, krzyżującej się w pobliżu z drogą krajowa DK.8. Wpisany do rejestru zabytków teren zespołu jest znacząco przekształcony i ma bardzo nieregularny kształt. Głównym elementem układu kompozycyjnego założenia jest budynek zamku oddalony o ok. 500 m na zachód od drogi Piotrków-Łódź. Jest to wzniesiony z kamienia i cegły późnorenesansowy budynek, założony na planie prostokąta, silnie wydłużonego po linii północ-południe. Z jego jednopiętrowej bryły wyróżnia się trzy elementy wysunięte przed jej elewację wschodnią, tj.: baszta zajmująca południowo wschodni narożnik budynku, usytuowana centralnie, lekko zryzalitowana wieża z przejazdem bramnym oraz baszta przy narożniku północno-wschodnim. Budynek ten położony jest na obrzeżu zespołu, w jego północno zachodniej partii oraz od południa i wschodu jest otoczony założonym w połowie XIX w. parkiem, podczas gdy na północ od niego - po drugiej stronie drogi dojazdowej biegnącej przy północnej elewacji budynku - znajduje się kilka stawów, zaś wzdłuż elewacji zachodniej znajduje się jedynie wąski pas zieleni z nowymi nasadzeniami, których dużą część stanowią żywotniki zachodnie. Natomiast wśród porastających park drzew dominują jesiony wyniosłe i dęby szypułkowe, dość liczne są kasztanowce zwyczajne, i lipy drobnolistne, zaś inne gatunki występują co najwyżej w kilku egzemplarzach. W dużej części są to drzewa wyrosłe po 1945 r. i jedynie kilka dębów osiągnęło parametry pomników przyrody. Cały zajmowany przez założenie teren jest praktycznie płaski, a jedyne lokalne obniżenia związane są z systemem stawów i cieków wodnych stanowiącym istotny element otaczającego zamek krajobrazu, w którym wyróżnić można również kilka funkcjonalnie zróżnicowanych części. Są to m.in. położona na wschód od budynku główna polana parkowa, ograniczająca ją od południa aleja grabowa, zadrzewienie z zachowaną „dziką” promenadą dębową usytuowane wzdłuż strumienia wyznaczającego wschodnią granicę zespołu, a także położone na południowy wschód od zamku skupisko drzewostanu dębowego o charakterze dąbrowy świetlistej oraz sąsiadujący z nim od zachodu sad.

Obiekt od wewnątrz nie jest udostępniony do zwiedzania, zewnątrz dostępny w dni powszednie, w godzinach 7:00-15:00, tj. w czasie działalności Łódzkiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Bratoszewicach, Rejon Piotrków Trybunalski.

Oprac. Janusz Pietrzak, 22.12.2014 r.