Ma szczególną wartość historyczną oraz artystyczną ze względu na znajdujące się na nim nagrobki m.in. kaplicę Tatiany Maksimownej Andriejewnej z 1904 r. 

Historia

Pierwszy cmentarz prawosławny w Piotrkowie założono w 1780 r. Znajdował się w centrum miasta, przy głównej alei na zachód od starego miasta, w miejscu, gdzie obecnie znajduje się plebania kościoła prawosławnego. Zamknięty został w latach 40. XIX w. Nową cmentarz przy Alei Cmentarnej założono w latach 30. XIX w. W tym samym czasie założono tam również cmentarze katolickim i ewangelickim. Otoczono je wspólnym ogrodzeniem. 

Opis

Cmentarz założony został w północnej części miasta, po zachodniej stronie ul. Cmentarnej, na północ od rzeki Strawy, na niewielkim wzniesieniu. Plan cmentarza to nieregularne „L” z krótszym bokiem wzdłuż ul. Cmentarnej, dłuższym wzdłuż południowego, ceglanego ogrodzenia. Od północy graniczy z cmentarzem rzymskokatolickim i ewangelickim, z którymi otoczony jest wspólnym, wysokim, murowanym ogrodzenie wzdłuż ul. Cmentarnej oraz od zachodu. Cmentarz zajmuje obszar 0,62 ha. 

Na teren prowadzi brama z dwuskrzydłowymi, metalowymi, wrotami. Na osi bramy znajduje się aleja główna. Cmentarz podzielony jest na sześć kwater. Regularny prostokąt zamknięty między ogrodzeniem od południa i aleją główną podzielony jest na dwie kwatery od D i E, na północ od nich znajdują się kwatery A i B zajmujące podobnej wielkości obszar. Wszystkie cztery od zachody zamyka prostopadła aleja środkowa przedłużona w kierunku północnym na cmentarz katolicki, piąta kwatera C, umieszczona jest po zachodniej stornie alei środkowej. Szósta to kwatera F. Ma formę wydłużonego prostokąta wzdłuż południowego ogrodzenia cmentarnego. W niej znajduje się najstarszy nagrobek cmentarza z 1857 r. 

W południowo – wschodnim narożniku terenu usytuowana jest kaplica pogrzebowa. Obiekt powstał w latach 1870-1875. Murowany i tynkowany budynek wschodnią i południową ścianą włączony jest w ogrodzenie cmentarza. Wzniesiony został na planie sześcioboku. Przykryty jest trójspadowym dachem. W elewacji zachodniej znajduje się wejście do kaplicy w formie prostokąta zwieńczonego oślim grzbietem. Otwór ujęty jest w profilowaną ramę. Elewację tę wieńczy gzyms podokapowy z niewielkim frontonem zwieńczonym łukiem pełnym.

Wśród nagrobków cmentarza wyróżniono ok. 100 pomników, których forma charakterystyczna jest dla pomników z lat od ok. 1850 do 1920. Powtarzające się wśród nich formy to: rozłożona księga na postumencie kamiennym, kamienny krzyż okryty całunem na skałkach, krzyż z wieńcem lub opleciony wicią roślinną na skałkach, złamana kolumna opleciona wężem na postumencie. Pomniki wykonane są z kamienia. 

Autorami pomników kamiennych są m.in.: A. Pruszyński z Warszawy, Bolesław Syrewicz z Warszawy, Kruszyński i Pruszewski z Częstochowy, Władysław Karbowski z Piotrkowa,  

Formą i materiałem wyróżnia się wśród nich nagrobek Tatiany Maksimownej Andriejewnej zm. w 1904 r. Wykonany został w formie niewielkiej kapliczki na rzucie kwadratu. Jego ściany tworzą metalowe płyty, od dołu pełne z dekoracyjnym krzyżem. Od góry ściany są ażurowe, wypełnione kolorowymi, szybkami. Każda z nich zwieńczona jest łukiem pełnym z rozetą w podłuczu. Kapliczkę przykrywa dach wykonany również z metalowych płyt, wielopołaciowy zwieńczony krzyżem. Kapliczka ustawiona jest w głowach nagrobka. Jego pole otacza niewysokie ogrodzenie z kutej kraty. 

Na cmentarzu znajduje się starodrzew. Aleja główna obsadzona jest bukami i lipami. Wzdłuż murowanych ogrodzeń występują głównie kasztanowce.

Obiekt dostępny przez cały rok, od godzin rannych do zmierzchu. 

Oprac. Agnieszka Lorenc-Karczewska, OT NID w Łodzi, 04.04.2020 r.