poł. XIX w. w regionie świętokrzyskim. Świątynia należy do najważniejszych sanktuariów w diecezji kieleckiej. Przedmiotem kultu są dobrej klasy obrazy Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1691 r. (aut. Krzysztofa Lateckiego, wg wzoru Pierra Mignarda) i Chrystusa Bolesnego z pocz. XVIII w. (domniemane dzieło Michelangelo Palloniego, znakomitego malarza włoskiego epoki Jana III Sobieskiego). 

Historia

W 1366 r. erygowano parafię w Piekoszowie. Między 1430 a 1450 r. wojewoda ruski Piotr Odrowąż wystawił dla niej kamienny kościół 

pw. św. Jakuba. W 1650 r. miejscowy proboszcz i sufragan chełmski Mikołaj Świrski dobudował do niego ośmioboczną wieżę. W 1700 r. przeor jasnogórski o. Tobiasz Czechowicz przekazał tutejszemu proboszczowi ks. Franciszkowi Szczepańskiemu obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem (wyk. w 1691 r. przez K. Lateckiego, nowicjusza zakonu paulińskiego). W dniu 21 maja 1705 r. ujrzano na nim krwawe łzy. Staraniem, świadka tego wydarzenia i właściciela wsi, Józefa Tarły w 1706 r. władze kościelne pozwoliły na kult tego wizerunku. W kolejnych latach za jego pośrednictwem wierni uzyskali nadzwyczajne łaski, co potwierdza ich spis wydany w 1722 roku. Przed 1730 r. ks. Franciszek Gładyszewski przeprowadził remont świątyni i modernizację jej wyposażenia. W pocz. XIX w. budowla ta była już za mała dla potrzeb licznie przybywających do niej pątników. Dlatego w 1807 r. ks. Bernard Bzinkowski rozpoczął w jej pobliżu budowę okazałego kościoła pod kierownictwem Józefa Le Bruna. Prace te przerwano w 1809 r. z powodu konfliktu polsko-austriackiego. Ponownie były prowadzone w latach 1810-11, ale w związku z wojną francusko-rosyjską w 1812 r. znowu zostały wstrzymane. Nie podjęto ich po zakończeniu tych walk z powodu kłopotów finansowych parafii. Z tego powodu, nadal nabożeństwa odprawiano w starym kościele. Niosło to za sobą duże niebezpieczeństwo dla zdrowia wiernych, gdyż jego stan techniczny był już fatalny. Nie poprawiły go doraźne remonty prowadzone przy nim w latach 20.-40. XIX wieku. W związku z tym w 1864 r. władze pozwoliły parafii na dokończenie budowy nowej świątyni. Pieniądze na ten cel zabezpieczono dopiero w 1878 roku. Wówczas również architekt gubernialny Franciszek Kowalski przygotował stosowny projekt i anszlag wykonawczy. Prace przy budowli prowadzono sprawnie, dzięki zaangażowaniu ks. Jana Grzybowskiego, Józefa i Zdzisława Skłodowskich (osiadłych w Rykoszynie, dziadka i wuja Marii Skłodowskiej-Curie). W 1880 r., w chwili śmierci ks. J. Grzybkowskiego, już nakryto korpus nawowy dachem. Podobnie efektywnie zarządzał placem budowy nowy proboszcz- ks. Bartłomiej Czajkowski, dzięki temu 2 czerwca 1884 r. konsekrowano kościół pw. Narodzenia NMP. Nie był on jednak w pełni ukończony, gdyż dopiero w 1886 r. wystawiono dwie wieże. Z powodu kłopotów finansowych, równie długo trwało jego wyposażanie, m.in. na przeł. XIX i XX w. zakupiono nowe, neobarokowe obrazy religijne (aut. Jana Grotta) i ołtarz gł. (aut. Pawła Turbasa). Także z tych przyczyn dopiero w 1902 r. rozebrano starą świątynię, a pochodzący z niej materiał w latach 1909-14 wykorzystano do budowy muru cmentarza kościelnego. Około 1910 r. zamówiono u P. Turbasa ołtarz boczny. W latach 1920-25 i 1935-40 kościół otynkowano, w środku pomalowano, naprawiono na nim więźby i poszycia dachowe, a także w 1934 r. wstawiono do niego organy aut. Stanisława Jagodzińskiego. W latach 1954-56 Izabela Borowska i Władysław Markiewicz wykonali polichromie w świątyni. W 1968 r. prymas Stefan Wyszyński koronował obraz MB Piekoszowskiej. Około 1975 r. wyremontowano ogrodzenie placu kościelnego. W 1983 r. złodzieje ukradli srebrne wota, korony i „sukienkę” z maryjnego wizerunku. W 1986 r. został on rekoronowany przez prymasa abp Józefa Glempa. W latach 1986-1993 odnowiono ołtarze, organy, polichromie oraz częściowo poszycie dachowe i tynki zewnętrze, a także wykonano nową „marmurową” posadzkę w świątyni. Ponownie przeprowadzono gruntowny remont jej otynkowania zewnętrznego, więźby i poszycia dachowego w latach 2015-18.

Opis

Monumentalna, neobarokowa świątynia pw. Narodzenia NMP leży w centrum Piekoszowa, na wzniesieniu, dlatego jest najbardziej eksponowanym elementem w panoramie miejscowości. Stoi pośrodku dawnego cmentarza, obwiedzionego ogrodzeniem z piaskowca, 

z szeroką frontową bramą poprzedzoną wysokimi kamiennymi schodami. Kościół ten jest orientowaną, dwuwieżową bazyliką z trójnawowym, trójprzęsłowym korpusem. Prezbiterium ma dwuprzęsłowe, nieco węższe od nawy głównej, zakończone niższą od niego półkolistą absydą. Po jego bokach, na przedłużeniu naw bocznych, znajdują się kwadratowe pomieszczenia o zaokrąglonym narożach: pn. zakrystia, a w pd. skarbczyk. Korpus poprzedza przęsło chóru muzycznego flankowane przez ryzalitowe, czworoboczne wieże o zaokrąglonych narożach. Świątynię wystawiono z piaskowca i cegły, obustronnie wytynkowano, a także nakryto ocynkowanymi dachami: dwuspadowym z wieżową sygnaturką na nawie głównej, pulpitowymi na nawach bocznych i hełmami na wieżach. Elewacje boczne ma skromne, rozczłonkowane otworami okiennymi i lizenami. Na ich tle wyróżnia się wspaniała trójdzielna, dwuwieżowa fasada zach. o bogatej artykulacji architektonicznej. Po bokach flankowana jest przez trójkondygnacyjne wysunięte wieże, opięte w narożach pilastrami. Ujmują one cofniętą część środkową z niewielkim ryzalitem w centrum, akcentowanym na parterze przez kolumny toskańskie w wielkim porządku o trzonach z czerwonego piaskowca, a na kondygnacji konchową niszą w architektonicznej oprawie z figurą NMP z 1. tercji XX wieku. Osie naw są podkreślone przez kamienne portale i okna w dekoracyjnych obramieniach. Wnętrze świątyni sklepiono krzyżowo-żebrowo oraz ozdobiono polichromiami figuralnymi i ornamentalnymi z lat 1954-1956, aut. I. Borowskiej i W. Markiewicza. Wejścia do zakrystii i skarbczyka są zaakcentowane w prezbiterium kamiennymi portalami z k. XIX w. (wyk. Kielecka Fabryka Marmurów). Wśród kościelnego wyposażenia wnętrza z XVII-XX w. warto wyróżnić: neobarokowy ołtarz główny z przeł. XIX i XX w., wyk. P. Turbas (z obrazem MB Piekoszowskiej z 1691 r., aut. K. Lateckiego, wg wzoru P. Mignarda, a na zasuwie z płótnem Zesłanie Ducha Świętego z 1925 r., aut. Karola Klopferna), neobarokowy ołtarz boczny z ok. 1910 r., wyk. P. Turbas (z obrazem Chrystusa Bolesnego z pocz. XVIII w., aut. M. Palloni ?), neobarokową ambonę i snycerską obudowę chrzcielnicy z ok. 1890 r., prospekt organowy z 1934 r. (wyk. S. Jagodziński), dwa barokowe obrazy św. Michała i św. Jakuba z 1 tercji XVIII w., obraz Wniebowstąpienia Chrystusa z 1884 r., (aut. Wojciech Gersona), 6 obrazów religijnych z lat 1897-98 (aut. Jana Grotta), „marmurową” chrzcielnicę z 1726 r. (wyk. nieustalony warsztat chęciński) i „marmurowe” epitafium Dobieckich z pocz. XX (wyk. A. Olędzki). Ponadto, w murach cmentarza kościelnego należy zwrócić uwagę na fragmenty kamiennych epitafiów z XVI-XIX w. z d. kościoła („marmurowe” z k. XVI-XVII w., wyk. nieustalone warsztaty chęcińskie).

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po ówczesnym uzgodnieniu z proboszczem

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 30.04.2020 r.