Wpisuje się w szlak drewnianych świątyń rejonu Pałuk. Stanowi cenny przykład rzemiosła ciesielskiego.

Historia

Wieś Parlin została założona około 1300 roku na prawie średzkim. Wówczas też zapewne powstała parafia. Wieś pierwszy raz wzmiankowana w 1357 roku należała do kapituły gnieźnieńskiej. Dawny drewniany kościół powstał w 1357 roku. Wieś uległa spustoszeniu 1383 roku w czasie wojny sąsiedzkiej Grzymalitów z Nałęczami. W 1566 roku kościół był rekoncyliowany. Obecna świątynia powstała z fundacji kapituły gnieźnieńskiej w XVII wieku. Natomiast nowy wystrój zyskała za kadencji proboszcza Antoniego Bronowskiego w latach 1746-1792. Pod koniec XVIII wieku lub w 1. połowie XIX stulecia wystawiono wolnostojącą dzwonnicę. Kościół został odnowiony w 1859 roku, a dziesięć lat później jego dach pokryto gontem. W 1912 roku w sąsiedztwie kościoła została wybudowana plebania. W 1923 roku na kalenicy dachu nadbudowano sygnaturkę. W 1939 roku kościół został odnowiony. W 1965 roku dotychczasowe pokrycie gontem zastąpiła dachówka. Do pierwotnego pokrycia powrócono w czasie kompleksowych prac konserwatorskich przeprowadzonych w kościele w ostatniej dekadzie XX wieku.

Opis

Zespół zabudowy usytuowany jest w centrum wsi, po południowej stronie drogi Mogilno-Sucharzewo. Składał się z orientowanego kościoła wystawionego na lekkim wzniesieniu, na wydzielonej działce ujętej szpalerem lip, w obrębie, której w części południowo-wschodniej stoi drewniana ażurowa dzwonnica o konstrukcji słupowo-ramowej. Od południa do kościelnej działki przylega ogród, pośrodku którego znajduje się plebania. Barokowy kościół został wystawiony na planie prostokąta z jednonawowym korpusem i równej z nim wysokości, nieznacznie węższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Na kalenicy korpusu osadzona została oktogonalna sygnaturka (1923 rok). Wzdłuż północnej elewacji prezbiterium dobudowana jest zakrystia. Elewację południową korpusu poprzedza kwadratowa kruchta. Świątynia posadowiona na kamienno-ceglanym podmurowaniu, została wystawiona w drewnianej konstrukcji zrębowej, a kruchta w konstrukcji słupowej, ściany oszalowano. Zakrystia jest murowana z cegły i otynkowana. Dachy oraz sygnaturkę kryje gont. Fasada jest prosta z prostokątnym otworem wejściowym na osi i zwieńczona trójkątnym szczytem. Elewacje boczne przepruwają nieduże, prostokątne okna, w południowej mieści się kruchta kryta dwuspadowym dachem. Wnętrze jest jednoprzestrzenne z prezbiterium lekko przewężonym względem korpusu. Wystrój późnobarokowy składa się z ołtarzy: głównego i dwóch bocznych ustawionych przy tęczy, ponadto na belce tęczowej umieszczony jest krucyfiks (1. połowa XVI wieku). Plebania reprezentuje tradycyjne formy domu mieszkalnego inspirowanego stylistyką wczesnego modernizmu. Jest wzniesiona na planie prostokąta, o prostopadłościennej, podpiwniczonej, parterowej bryle, z mieszkalnym poddaszem, nakrytej wysokim dachem naczółkowym z pulpitowymi wystawkami. Budynek posadowiony na cokole z ciosów granitowych, murowany z cegły pełnej, obustronnie tynkowany, weranda w elewacji północnej o konstrukcji drewnianej. Dach kryty dachówką ceramiczną karpiówką w koronkę. Elewacje są gładko tynkowane bez detalu architektonicznego, przeprute prostokątnymi otworami. W fasadzie, na drugiej osi od południa mieści się wejście główne. Na osi elewacji południowej niewielki ryzalit. W elewacji północnej, po stronie wschodniej znajduje się parterowa, czworoboczna, drewniana weranda z wielokwaterowym przeszkleniem. Wnętrze ma zachowaną pierwotną kompozycji, dwuipółtraktową z wewnętrznym korytarzem, wokół którego zorganizowane pomieszczenia mieszkalne. Z oryginalnego wyposażenia przetrwały trzy piece kaflowe.

Dostęp do zabytkowego zespołu ograniczony. Kościół otwarty w czasie nabożeństw, plebania i dzwonnica dostępne z zewnątrz.

Oprac. Bogna Derkowska-Kostkowska, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 08.11.2014 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna, Kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca, oprac. Iwona Jastrzębska-Puzowska, Bydgoszcz 1994, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Delegatura w Bydgoszczy, ul. Jezuicka 2.
• Karta ewidencyjna, Plebania przy kościele pw. św. Wawrzyńca, oprac. A. Frąckiewicz, Bydgoszcz 2004, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Delegatura w Bydgoszczy, ul. Jezuicka 2.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. XI: Dawne województwo bydgoskie, z. 10: Mogilno, Strzelno, Trzemeszno i okolice, oprac. Białowicz-Krygierowa Zofia, Warszawa 1977, s. 53-55.
• http://www.it.znin.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=10&Itemid=98
• http://www.kosciolydrewniane.pl/pages/drewniane/parlin.html