Pałac wzniesiony wg proj. arch. Aleksandra Zwierzchowskiego, wnętrza ozdobione przez sztukatorów lubelskich Chmielewskiego i Brassa oraz warszawskiego malarza Czajewicza.

Historia

Panieńszczyzna to obecnie odrębna część Jastkowa, jednej z najstarszych wsi w regionie lubelskim. W XII w. należała do opactwa sieciechowskiego, od k. XIV w. szlacheckiego do rodu Grotów, następnie rozdrobnione dobra były własnością m.in.: Prandotów, Szaniawskich, Gałęzowskich i Mełgiewskich, Piotrowskich, Jastkowskich, mających tu swoje odrębne siedziby. W 1767 część położona wzdłuż traktu warszawskiego należała do Adama Szaniawskiego i jego żony Urszuli z Olędzkich, skupiających większość dóbr. W tym czasie istniał dwór otoczony ogrodem włoskim, na którego miejscu powstała w XIX w., zachowana do dziś, rezydencja. Od 1817 r. dobra należały Głuskich, od 1839 r. do Tekli z Krasińskich Umienieckiej i jej dzieci. W 1854 r. odkupił je Jan Nakwaski, sprzedając już w 1858 r. Florianowi Morawskiemu. Następnie Karolina z Morawski w 1863 r. wniosła Jastków w posagu Ignacemu Budnemu. Z najnowszych badań architektonicznych wynika, że ok. poł. XIX w. powstał tu parterowy dwór murowany i wkrótce oficyna obok, na bazie których zbudowano pałac dla Nikodema Budnego (syna Ignacego), ziemianina, przemysłowca i społecznika. Pierwszy etap, odpowiadający obecnemu korpusowi środkowemu zakończono w 1894 r., zaś skrzydła boczne dodano na pocz. XX w. Projekt wykonał arch. lubelski Aleksander Zwierzchowski; wnętrza ozdobili miejscowi sztukatorzy Chmielewski i Brass oraz warszawski malarz Jan Czajewicz. Powiększono także park krajobrazowy oraz rozbudowano część folwarczno-przemysłową. Po II wojnie światowej majątek został rozparcelowany, a pałac użytkowały różne instytucje. Obecnie jest siedzibą urzędu gminy. Pałac gruntownie remontowany od 2006 r.

Opis

Zespół pałacowo-parkowy położony jest po pd.-zach. stronie drogi Warszawa-Lublin, w odległości ok. 350m. Składa się z pałacu otoczonego parkiem i kordegardy; od zach. znajduje się d. częścią gospodarczo-przemysłowa. Pałac. Eklektyczny. Elewacją frontową zwrócony na wsch. Wzniesiony na wieloczłonowym rzucie, będącym wynikiem kilku faz budowlanych. W części centralnej znajduje się dwukondygnacjowy korpus główny mieszczący najważniejsze pomieszczenia: salon, jadalnię bibliotekę (urządzone pierwotnie w różnych stylach historycznych) oraz hall i westybul z reprezentacyjną klatką schodową; druga klatka umieszczona w wieży między korpusem a przylegającym od pd. nieco niższym, piętrowym, skrzydłem z d. pokojami mieszkalnymi. Od pn. niewielkie skrzydło parterowe poprzedzone tarasem od zach. Pod całością piwnice (sutereny) o charakterze użytkowym (d. kuchnia, spiżarnie, mieszkanie służby). Murowany z cegły, otynkowany; stropy drewniane i typu Kleina, w piwnicach sklepienia kolebkowe. Poszczególne człony budowli nakryte odrębnymi dachami pod blachą; nad wieżą hełm ostrosłupowy. Elewacje frontowa, niesymetryczna, trójczłonowa, kilkunastoosiowa, z osią środkową zaakcentowaną nieznacznym ryzalitem, w którym wejście reprezentacyjne poprzedzone filarowo-kolumnowym portykiem dźwigającym balkon. Elewacja tylna (obecnie mieszcząca wejście główne) ukształtowana analogicznie, z ryzalitem klatki schodowej pośrodku. Naroża poszczególnych członów ujęte boniowaniem w formie ciosów; ściany pokryte delikatnym poziomym boniowaniem; kondygnacje rozdzielone rozsuniętymi gzymsami, pomiędzy którymi dekoracyjne płyciny. Otwory okienne prostokątne, ujęte tynkowymi opaskami z kluczami na parterze, a na piętrze zwieńczone prostymi odcinkami gzymsów. W ryzalitach środkowych i łączniku zamknięte półkoliście i koszowo. Wewnątrz zachowany częściowo dawny wystrój i wyposażenie, m.in.: klatka schodowa, piece, fragmenty boazerii, sztukaterii i malowideł. Kordegarda usytuowana przy wjeździe do parku od pd.-wsch., wzniesiona na planie prostokąta, parterowa, z przedsionkiem od pn. Murowana z cegły, otynkowana, nakryta dachem namiotowym pod blachą; przedsionek pod dachem dwuspadowym, z dekoracją snycerską w szczycie. Elewacje gładkie o boniowanych narożach. Park krajobrazowy składa się z ogrodu górnego po zach. stronie pałacu i ogrodu dolnego, położonego na skłonie, po stronie zach., ograniczonego systemem stawów powiązanych widokowo z pałacem. Zachowany częściowo swobodny układ alejek spacerowych oraz szpalerów i alei wzdłuż granic, z dominującymi w składzie jesionami, grabami, lipami i klonami.

Zabytek dostępny, ob. siedziba urzędu gminy

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 8.12.2014 r.