Stanowi przykład nowoczesnej wówczas kamienicy czynszowej, wysokiej i zajmującej niemal całą działkę, o wyraźnych inspiracjach architekturą francuską.  Jej odbudowa ze zniszczeń II wojny światowej, uznawana jest za jedną z „bardziej pieczołowitych i wiernych” w zespole staromiejskim.

Historia

Budynek powstał w 1770 r. na miejscu wcześniejszej drewnianej zabudowy wg projektu Jakuba Fontany. Był to jedna z nieruchomości należących do architekta wybudowana z przeznaczeniem na kamienicę mającą przynosić dochód z najmu. Przy projekcie twórca jako jeden z pierwszych w Polsce inspirował się francuskim wzornikiem architektonicznym z 1760 r., autorstwa Jeana Francoisa de Neufforge’a. Pierwotnie budynek od wschodu miał niewielkie nieregularne, pięcioboczne podwórko prowadzące na dwie klatki schodowe. Znajdowały na nim się murowane ustęp i studnia, a od sąsiedniej posesji odgrodzone było wysokim murem. W późniejszym czasie dziedzińczyk ten zabudowano oszalowaną drewnianą konstrukcją. W 1773 r. po śmierci architekta, na mocy testamentu, kamienica z połową znacznego majątku stała się własnością jego żony Magdaleny z Bartschów, a ta 3 lata później przekazała ją synom z pierwszego małżeństwa Janowi i Stanisławowi Greyberom, kapitanom wojsk koronnych. Budynek następnie zakupił Józef Potkański, kasztelan radomski, a po nim odziedziczyła go w 1782 r. żona Marianna z Powęskich i synowie Joachim, Adam, Tadeusz i Franciszek. W 1784 r.  odnotowano istnienie dwu sklepów na parterze od frontu. W 1804 r. kamienica stanowiła własność Tomasza Kaczyńskiego, a od 1929 r. Franciszka Hangela, sędziego apelacyjnego Królestwa Polskiego, po którym  w 1848 r. odziedziczyła ją  siostra Marianna Franciszka, żona lekarza wojskowego Tadeusza Lechnerowicza. Od 1872 r. właścicielką budynku była Bronisława Leśniewska, a w l. 1901-19 Pia, Stanisław i Bolesław Wenslowie. Na parterze od frontu mieściła się wówczas kawiarnia. Ze zniszczeń wojennych z 1944 r. ocalały wypalone wszystkie ściany obwodowe w pełnej wysokości ze znacznymi fragmentami detalu. W czerwcu 1946 r. ze względu na groźbę zawalenia mury rozebrano do poziomu nadproży nad pierwszym piętrem. W l. 1952-57 kamienica została odbudowana wg projektu arch. Haliny Trojanowskiej. W oparciu o pomiary i źródła ikonograficzne odtworzono historyczną formę i dekorację obiektu, jednak z kilkoma zmianami. Zrezygnowano z zachowania istniejącego pierwotnie podwórka studni, oraz z drzwi sklepowych na parterze. Ślepe elewacje wschodnią i północną. wyposażono w okna i dekorację na wzór przyulicznych. Obniżono też dach, w którym nie odtworzono lukarn. W 1956 r. w części budynku umieszczono zbiory Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, funkcjonujące od 1959 r. pod nazwą Biblioteka, Muzeum i Archiwum Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego im. Stanisława Moniuszki. W 2012 r. elewacje kamienicy zostały gruntownie odnowione.

Opis

Narożna przyuliczna kamienica usytuowana jest u zbiegu ulic, we wschodniej pierzei ul. Zakroczymskiej i północnej ul. Kościelnej. Jest murowana z cegły, założona na planie wydłużonego prostokąta, podpiwniczona, pięciokondygnacyjna z drugą i piątą kondygnacją w formie mezzanina, nakryta dachem czterospadowym, krytym blachą, o wnętrzu dwutraktowym. Krótsza elewacja jest trójosiowa, a dłuższa dziewięcioosiowa, z jednoosiowymi skrajnymi pseudoryzalitami. Obie elewacje mają wysoki kamienny cokół, gzymsy kordonowe poza drugą i trzecią kondygnacją. Zwieńczone są wydatnym gzymsem koronującym wspartym na tryglifowych konsolach przedłużonych na całą wysokość kondygnacji poddasza i ujmujących niewielkie okna. Na parterze krótszej elewacji i pseudoryzalitów dłuższej, oraz w narożach na pierwszym piętrze zachowane jest częściowo autentyczne kamienne boniowanie, które na wyższych piętrach wykonano w tynku.  Różna wielkość okien (od czterodzielnych po ośmiodzielne) zastosowana z obu stron, dla każdej kondygnacji podkreśla hierarchiczny podział pięter i elewacji. Krótsza elewacja skierowana do ul. Kościelnej (dawniej północnej pierzei Rynku Nowego Miasta) stanowiła fasadę budynku zamykającą perspektywę ul. Freta od strony Starego Miasta. Na parterze mieszczącym dawniej pomieszczenia sklepowe, znajdują się dwa szerokie okna zamknięte łukiem odcinkowym ujmujące węższe okno arkadowe. Powyżej znajdują się okna pierwszego piętra w prostych listwowych opaskach ujęte przez masywne kamienne wolutowe kroksztyny wspierające balkon drugiego piętra. Kondygnacja ta pełni rolę piano nobile. Jej reprezentacyjny charakter podkreślają okna w typie portfenetrów w ozdobnych profilowanych obramieniach, zwieńczone naczółkami odcinkowymi w osiach skrajnych i trójkątnym w środkowej. Okna powyżej mają uszakowate obramienia i łamane gzymsy nadokienne, inne nad otworami bocznymi zdobionymi dodatkowo stiukowymi muszlami z wstęgami i podwieszonymi u dołu girlandami. Wystrój dłuższej elewacji leżącej naprzeciw fasady kościoła franciszkanów jest skromniejszy z rytmicznym podziałem płycinowo - ramowym w pasach podokiennych. W parterze siedmioosiowej części ujętej pseudoryzalitami, znajduje się dwoje drzwi wejściowych, a wszystkie otwory ujmują kamienne opaski. Powyżej, do czwartego piętra, profilowane opaski okienne są wykonane w tynku. Okna dwóch reprezentacyjnych kondygnacji mają gzymsy nadokienne wsparte na drugim piętrze na konsolach, a na trzecim piętrze występują też gzymsy podokienne. Dekoracja okien pięter w ryzalicie powtarza niemal dokładnie formy zastosowane w osiach skrajnych fasady. Elewacja wschodnia z jednym wejściem w parterze przylega częścią południową do sąsiedniego budynku, a w pięciu odsłoniętych osiach powtarza z uproszczeniami historyczną dekorację elewacji zachodniej. W ścianach  wschodniej i północnej nad dachami przylegających do nich budynków powtórzono też dekorację kondygnacji poddasza.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 07-02-2019 r.