Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Jana Ewangelisty - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Jana Ewangelisty


kościół 1361 - 1389 Paczków

Adres
Paczków, Kościelna

Lokalizacja
woj. opolskie, pow. nyski, gm. Paczków - miasto

Kościół pw.św.Jana Ewangelisty w Paczkowie zachował bryłę i układ gotyckiej hali, które wraz z nawarstwieniami kolejnych epok tworzą spójną architektonicznie, czytelną całość.

Wprowadzone zmiany miały z jednej stromy charakter utylitarny, z drugiej odzwierciedlały przekształcenia treści ideowych i form artystycznych od XIV do pocz. XX w. Przystosowany do celów obronnych kościół parafialny mieści legendarną „studnię tatarską”, renesansowe kamienne epitafia, manierystyczny ołtarz kaplicy grobowej, kaplicę wraz z wyposażeniem w stylu barokowym oraz pochodzący z XIX w. neogotycki wystrój i wyposażenie, m.in. ślady polichromii, ołtarz główny, ambonę i chór muzyczny.

Historia

Kościół, początkowo w konstrukcji drewnianej, wzniesiono na placu wytyczonym podczas lokacji Paczkowa (1254). Budowa murowanej świątyni rozpoczęła się po 1360 r. z fundacji bp. Przecława z Pogorzeli. Uroczysta konsekracja pw. NMP, św. św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty miała miejsce dopiero w 1389 r. Ówczesny kościół składał się z trójnawowego korpusu i węższego prezbiterium. Początkowo korpus zamknięty był wysokim dwuspadowym dachem, założonym tuż nad oknami. Wieża, niższa od dzisiejszej, w całości kamienna, zwieńczona była stożkowym hełmem, później kilkakrotnie zmienianym. Przekształcenia kościoła wiązały się z fundacjami lub wynikały z zagrożenia wojennego i potrzeby odbudowy zniszczeń. W 1 poł. XV w. (przed 1447 r.) do prezbiterium od południa dobudowano dwuprzęsłową przesklepioną kaplicę NMP. W 1462 r. nadbudowano wieżę kościelną, która w 1429 r. została częściowo rozebrana. Następnie założono sklepienia: trójdzielne nad nawami bocznymi i zakrystią (lata 70. XV w.), gwiaździste nad nawą główną oraz sieciowe nad prezbiterium (1491). W XIV, XV i XVI w. większość budynków w mieście miała konstrukcję drewnianą (kamienne obwarowania wzniesiono po połowie XIV w., a murowany ratusz dopiero w l. 1520-1522). Ceglany kościół parafialny był zatem jednym z nielicznych miejsc dających schronienie mieszkańcom w niespokojnych czasach wojen i najazdów oraz często występujących pożarów. Po wcześniejszych doświadczeniach (m.in. wojnach husyckich w 1428 r.) w 1529 r. mury kościoła z inicjatywy bp. Jakuba v. Salza inkastelowano w obawie przed najazdem tureckim, przekształcając dachy i budując ganki strzelnicze zakończone attyką. Wówczas również w południowej nawie postawiono okrągłą kamienną cembrowinę studni, zwanej w legendach studnią tatarską (jej żelazne zwieńczenie wykonano w XIX w.). Południowa kruchta, mieszcząca bibliotekę na piętrze, pochodzi z 1548, a północna z 1562 r. Wspomniana kaplica Mariacka w 1588 r. stała się kaplicą grobową rycerskiego rodu v. Maltitz. Do zaaranżowanego na nowo wnętrza bracia Jan i Albert ufundowali manierystyczny ołtarz. W 1701 r. od północnego wschodu dostawiono barokową kaplicę pw. św. Rocha. Kościół i elementy jego wyposażenia były wielokrotnie remontowane. Informują o tym inskrypcje pozostawione in situ: najstarsza z nich, na elemencie konstrukcyjnym więźby, pochodzi z 1499 r. Kościół był odnawiany w 1831 r. oraz w latach 1896-1897 - przy okazji tych ostatnich prac, obejmujących wnętrze, powstały dachy oraz wieżyczki schodowe po północnej i południowej stronie korpusu nawowego, prowadzące na chór. W 1858 r. snycerz Severin Kutzer wykonał część wyposażenia, m.in. ołtarz główny. Posadzka, wcześniej klinkierowa, została zastąpiona marmurową w 1860 (prezbiterium) i 1873 r. (nawa). W 1882 r. w zachodniej części wymurowano neogotycki chór muzyczny. W 1889 r. z okazji 500-lecia konsekracji kościoła założono trzy nowe witraże w prezbiterium, zrobione przez firmę z Monachium. W latach 1937-1938 zamontowano instalację grzewczą, część krypty Maltitzów zastępując kotłownią i składem opału. Ostatnie prace konserwatorskie w kościele dotyczyły organów (2008) i ołtarza w kaplicy Maltitzów (2014).

Opis

Kościół znajduje się na południe od rynku, dzieli je jeden blok zabudowy. Wymurowany został z cegły w wątku gotyckim, z użyciem zendrówki, na fundamentach i wysokim cokole z kamienia łamanego. Jest to orientowana, trójnawowa hala z wieżą przylegającą od północy do prezbiterium i korpusu nawowego. Dwuprzęsłowy korpus połączony jest z węższym, także dwuprzęsłowym, zamkniętym pięciobocznie prezbiterium, do którego od północy przylegają zakrystia i wieża, od południa kaplica Maltitzów (d. NMP). Do korpusu dostawione są kruchta i kaplica św. Rocha od północy, kruchta południowa oraz wieloboczne wieżyczki schodowe w zachodnich narożnikach. Główne wejście prowadzi od zachodu kamiennymi schodami, przez gotycki ostrołukowy kamienny portal z dekoracją sztukatorską (kon. XV w.) i inskrypcją informującą o renowacji portalu w 1577 r. Elewacje, z wyjątkiem detali architektonicznych (portal główny, attyka) i elewacji północnej kruchty i kaplicy, nie są otynkowane. Mury obwodowe korpusu i prezbiterium, pierwotnie przykrytych wysokimi dwuspadowymi dachami, są podwyższone, nad nawą zakończone attyką z otworami strzelniczymi i dekoracją w formie tzw. jaskółczego ogona. Kościół jest oszkarpowany. Wnętrza doświetlają wysokie, smukłe okna maswerkowe z witrażowym szkleniem. Ośmiokondygnacyjna wieża zwieńczona jest wtórnym ośmiobocznym hełmem pobitym miedzianą blachą. Grobowa kaplica rodu v. Maltitz przykryta jest sklepieniem sieciowym, w którym zworniki pochodzą z oryginalnego sklepienia gotyckiego. W kaplicy znajdują się płyty epitafijne rycerzy v. Maltitz, których pochowano pod posadzką. Krypta rodzinna została częściowo zniszczona podczas budowy kotłowni pod kaplicą (1937-1938). W 1728 r. wzdłuż północnej ściany kaplicy założono drewnianą emporę, obecnie nieistniejącą. Barokowa kaplica św. Rocha o zaokrąglonych narożnikach przykryta jest kopułą na pendentywach, zwieńczoną latarnią. Pod białą farbą pokrywającą dziś wnętrze kościoła znajdują, miejscami widoczne, polichromie w nawie głównej (1491, orzeł św. Jana, herb bp. Jana IV Rotha i fragment sceny figuralnej), na filarze międzynawowym (1536, herb bp. Jakuba v. Salza), w kruchcie północnej (kon. XVI w., wić roślinna) oraz XIX-wieczny architektoniczny wystrój malarski na ścianach. Główne elementy wyposażenia świątyni pochodzą z XIX w.: ołtarz główny Wniebowzięcia NMP, ołtarze boczne, chór, organy, marmurowa chrzcielnica, konfesjonał. Manierystyczny ołtarz z piaskowca, ufundowany przez Maltitzów do ich kaplicy grobowej, przypisywany jest Georgowi Grebacherowi, znanemu m.in. z epitafium rodzeństwa v. Buchta w kościele św. św. Jakuba St. i Agnieszki w Nysie. W kaplicy św. Rocha znajduje się barokowy ołtarz w postaci owalnej ramy. Wewnątrz i na elewacjach kościoła znajdują się kamienne figuralne epitafia i płyty inskrypcyjne z XVI i XVII w.

Kościół jest użytkowany, dostępny.

Oprac. Joanna Szot, OT NID w Opolu. 31.07.2014 r.

 

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_16_BK.21081, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_16_BK.21406