Jako posiadłość kościelna uzyskały przywilej zakazujący Żydom zamieszkiwania w miasteczku (de non tolerandis Judaeis). Dopiero po II rozbiorze Rzeczypospolitej i przejściu pod zabór pruski zniesiono ograniczenia w osadnictwie ludności wyznania mojżeszowego — w 1794 roku Pabianice liczyły 482 mieszkańców, w tym 15 Żydów.

W okresie Królestwa Polskiego (Królestwa Kongresowego) Pabianice stały się jednym z ośrodków łódzkiego zagłębia przemysłu włókienniczego i sukienniczego, a do miasta zaczęli napływać szerszym strumieniem Żydzi. Początkowo osiedlali się tylko w części zwanej Starym Miastem, dopiero od 1848 roku ci, którzy udowodnili swoją przydatność zawodową i uzyskali specjalne pozwolenie, mogli przenieść się do Nowego Miasta. W pełni pobyt społeczności w Pabianicach został uregulowany po carskim ukazie tolerancyjnym z 1862 roku — 800 Żydów stanowiło wówczas już 16% ludności. Wielu pracowało chałupniczo jako tkacze na ręcznych krosnach.

Od 1836 roku miejscowi Żydzi mieli już własną gminę wyznaniową. Od 1864 roku w Pabianicach rozpoczęła działalność szkoła dwuklasowa przeznaczona zarówno dla katolików, jak i Żydów. Jeden z dwóch pracujących w niej nauczycieli był Żydem. Do placówki uczęszczało 190 uczniów (w tym 10% dzieci żydowskich). Pod koniec XIX wieku gmina wzbogaciła się o własną szkołę wyznaniową znajdującą się przy ulicy Kaplicznej. Nabożeństwa początkowo odbywały się w domach prywatnych, później w wynajętym domu przy ulicy Bóżniczej. W 1880 roku wybudowano w Pabianicach murowaną synagogę. Utworzono także cmentarz przy ulicy Cmentarnej.

W 1897 roku mieszkało w Pabianicach ponad 5 tysięcy Żydów, co stanowiło już 19% ludności. Od początku XX wieku wśród pabianickich Żydów swoją aktywność rozwijały Polska Partia Socjalistyczna, Bund oraz organizacje syjonistyczne. Niebawem znaczącą siłą stała się także ortodoksyjna Aguda. W okresie międzywojennym odsetek ludności żydowskiej kształtował się poniżej 20% ogółu mieszkańców (w 1939 roku — około 9 z 46 tysięcy). Jej przedstawiciele zajmowali się zwyczajowo handlem i rzemiosłem, stanowiąc również znaczną część pabianickiej inteligencji i przemysłowców. Większość z nich zamieszkiwała nadal tradycyjną dzielnicę żydowską — Stare Miasto mieszczącą się wokół ulic: Bóżniczej, Kaplicznej, Batorego, Stary Rynek, Garncarskiej, Konopnej, Piotra Skargi. Pabianice stanowiły wielki ośrodek żydowskiego życia religijnego. Reprezentowane były tu liczne grupy chasydzkie, szczególnie związane z dynastią cadyków z Góry Kalwarii, funkcjonowało także kilka sądów rabinackich. W mieście wychodziła gazeta żydowska „Pabiancer Cejtung”.

Po wkroczeniu do miasta wojsk niemieckich we wrześniu 1939 roku rozpoczął się okres prześladowań społeczności żydowskiej. W lutym 1940 roku okupant utworzył getto — jedno z pierwszych w Polsce, znajdujące się na Starym Mieście wokół ulic: Sobieskiego, Batorego, Bóżniczej, Kaplicznej, Konopnej, Garncarskiej i Kościelnej. Przetrzymywano w nim od 8 do 9 tysięcy ludzi. Wewnątrz getta działał Judenrat (Rada Żydowska) pod przewodnictwem Rubinsteina; powstała także policja żydowska. Niemcy zatrudniali Żydów przy różnego rodzaju robotach porządkowych, między innymi burzeniu bunkrów pozostałych po kampanii wrześniowej oraz pracach niwelacyjnych. Wybrano 1200 rzemieślników, przymuszając ich do pracy w skonfiskowanych fabrykach żydowskich. Ich zadanie polegało na szyciu mundurów dla Luftwaffe oraz namiotów wojskowych. Kilkukrotnie wysyłano grupy młodych mężczyzn i kobiet na roboty przymusowe (do Łodzi, Poznania, Norwegii). Pomimo ciężkich warunków bytowych w getcie funkcjonował mały teatrzyk wystawiający przedstawienia i wodewile. W byłej szkole żydowskiej mieścił się szpital obsługujący wyłącznie Żydów.

W lutym 1942 roku komisja lekarska zbadała wszystkich mieszkańców getta powyżej 10 roku życia, stemplując na piersi znak „A” lub „B”. W połowie maja tegoż roku wszystkich mieszkańców getta wyrzucono z mieszkań i po przepędzeniu przez miasto zamknięto na stadionie sportowym przy ulicy Zamkowej. Po drodze zamordowano słabych i chorych, podobnie jak tych, którzy nie chcieli opuścić swoich mieszkań. Część Żydów z kategorią „A” wywieziono tramwajami do getta w Łodzi, a resztę, szacowaną na ponad 5 tysięcy, skierowano koleją w kierunku na Kutno i Płock do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem, gdzie zostali natychmiast zagazowani. Żydzi pozostali w Pabianicach zostali zatrudnieni na terenie getta w zakładzie krawieckim, gdzie zostali skoszarowani. Majątek pozostawiony w opuszczonych mieszkaniach został zrabowany przez Niemców i wywieziony do Łodzi. Zdewastowana synagoga została rozebrana na polecenie ówczesnych władz miasta w 1960 roku.

Cmentarz żydowski w Pabianicach został założony około 1847 roku w południowo-zachodniej części miasta, na działce zlokalizowanej pomiędzy dzisiejszymi ulicami: Wileńską, Cmentarną, Jana Pawła II i Śniadeckiego. W okresie międzywojennym powierzchnia nekropolii wynosiła 1,7 hektara. W 1968 roku obszar cmentarza został zmniejszony od strony zachodniej pod budowę kotłowni i składu węgla. W latach 90. ubiegłego stulecia z inicjatywy Żydów pabianickich na emigracji i ich potomków przeprowadzono na cmentarzu prace restauracyjne. W 1995 roku cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. W latach 2014–2015 na zlecenie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich wykonała spis nagrobków, zawierający dane osobowe zmarłych oraz fotografie macew.

Współcześnie cmentarz zajmuje 0,85 hektara, na których przetrwało ponad 1300 nagrobków w różnym stanie. Na części z nich wykonano wtórne polichromie. Teren nekropolii został otoczony współczesnym betonowym ogrodzeniem z wejściami od strony wschodniej i zachodniej.

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN