Na uwagę zasługuje także zachowane bogate wyposażenie wnętrza.

Historia

Parafia w Osieku uposażona została w 1363 r. Obecnie istniejący kościół wzniesiono prawdopodobnie około 1419 r. (pierwotnie pw. Podwyższenia Świętego Krzyża). Początkowo była to zapewne niewielka, jednonawowa świątynia. Przed 1640 r. kościół został rozbudowany poprzez dodanie naw bocznych oraz dostawienie wieży od zachodu. Tak przebudowana świątynia została ponownie konsekrowana w 1640 r. przez bpa krakowskiego T. Oborskiego. Brak dokładnych danych, kiedy zostało zmienione wezwanie kościoła na Przemienienia Pańskiego (jeszcze w 1793 r. nosił wezwanie Podwyższenia Krzyża Świętego). Być może stało się to po remoncie jaki przeprowadzono w 1840 r. W 1870 r. wnętrze kościoła pokryto polichromią. Malowidła te wykonali Paweł i Jan Bogdańscy. Pod k. XIX w. teren przykościelny otoczono murem. W latach 1935-37 przeprowadzono drobne remonty kościoła (m. in. kruchty i wieżyczki na sygnaturkę). Kolejne remonty wykonano w 1965 r. (konserwacja wyposażenia oraz wystroju wnętrza), w latach 1978-1979 (remont dachu oraz wymiana gontu) oraz w latach 2004-2008 (remont generalny).

Opis

Zespół kościelny położony jest ok. 100 m na południowy-zachód od rynku dawnego miasteczka. Usytuowany jest na terenie płaskim, ogrodzony murem z czterema kapliczkami i otoczony pozostałościami starodrzewu. Świątynia jest orientowana. Ok. 30 m na wschód od świątyni wznosi się nowy, murowany kościół.

Kościół jest złożony z prezbiterium na planie prostokąta, zamkniętego od wschodu trójbocznie, szerszego od prezbiterium korpusu trójnawowego na rzucie zbliżonym do kwadratu oraz kwadratowego przedsionka pod wieżą. Nawa główna i prezbiterium równej szerokości, przedsionek nieco węższy. Do prezbiterium od północy przylega zakrystia na rzucie prostokąta, o szerokości równej szerokości naw bocznych. Do wieży od północy i południa przylegają niewielkie aneksy na planie trójkątów, stanowiące zwężające się przedłużenie ścian bocznych korpusu. Do północy ściany nawy bocznej dostawiona jest niewielka kruchta na planie prostokątna, zamknięta od północy trójbocznie. Kościół bazylikowy. Bryła świątyni jest zwarta, z nie wyodrębnionymi członami nawy głównej i prezbiterium, nakrytymi wspólnym jednokalenicowym dachem dwuspadowym z przypustnicami zmieniającymi kąt spadku połaci. Nad trójbocznym zamknięciem prezbiterium dach opada trzema połaciami. Okap dachu jest znacznie wysunięty przed zrąb ścian nawy głównej i prezbiterium. Na kalenicy dachu wznosi się sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę zwieńczona ostrosłupowym hełmem. Ściany naw bocznych (znacznie niższe od nawy głównej) przekryte są dachami pulpitowymi. Zakrystia nie została wyodrębniona w bryle tworząc wraz z pn. nawą boczną jeden wydłużony blok, ciągnący się od zamknięcia prezbiterium do zachodniej ściany wieży, przerwany jedynie w środkowej części korpusu pięcioboczną bryłą kruchty. Przylegająca do kościoła od zach. wieża z pozorną izbicą jest niska i przysadzista, ujęta w przyziemiu zwężającymi się bocznymi aneksami, stanowiącymi przedłużenie naw bocznych korpusu. Wieża nakryta jest dachem namiotowym, o złagodzonym kącie spadku połaci w dolnej części. Wejście do kościoła od zach. osłonięte jest daszkiem dwuspadowym wspartym na konsolkach.

Kościół jest budowlą drewnianą na kamiennym podmurowaniu, wzniesioną w konstrukcji zrębowej, wzmocnionej lisicami, z wieżą o konstrukcji słupowo-ramowej. Ściany i dachy pokryte są gontem, z wyjątkiem izbicy wieży oszalowanej deskami w pionie oraz hełmu wieżyczki na sygnaturkę pobitego blachą. Okap dachu nad nawą główną i prezbiterium wspiera się na wysuniętych belkach stropowych.

We wnętrzu nawa główna i prezbiterium nakryte są stropami płaskimi z profilowanymi fasetami. Nawy boczne, otwarte do nawy głównej na całej szerokości i wysokości, przekryto pozornymi, spłaszczonymi sklepieniami kolebkowymi. Podciągi, na których opierają się ściany nawy głównej wsparte są na pojedynczych, niskich, zmieczowanych słupach. Prezbiterium wydzielone jest od nawy głównej ścianą tęczową o wykroju w formie łuku nadwieszonego. Przy zach. ścianie nawy głównej znajduje się późnobarokowy chór muzyczny z pełną balustradą, w części środkowej wysunięty półkoliście, wsparty na dwóch ośmiobocznych słupkach. Wnętrze oszalowane jest deskami w pionie i ozdobione neobarokową polichromią iluzjonistyczną o motywach architektoniczno-figuralnych. Zachowało się bogate wyposażenie wnętrza, głównie barokowe z 1 poł. XVIII w.: ołtarz główny, trzy boczne (w pn. późnogotycki obraz z XVI w. „Salvator Mundi”). Inne elementy wyposażenia o wysokiej wartości zabytkowej to późnogotycka kamienna chrzcielnica oraz późnogotycki krucyfiks z 1 poł. XVI w. Należy również wspomnieć o pochodzącym z kościoła w Osieku tryptyku śś. Piotra i Pawła z 1527 r., który przechowywany jest obecnie w Muzeum Archidiecezjalnym w Przemyślu.

Kościół otoczony jest kamiennym murem ogrodzeniowym z dwiema bramkami. W linii muru zachowały się cztery kapliczki wnękowe - dwie od południa i dwie od północy Kapliczki mają formę graniastosłupa, z głęboką prostokątną wnęką przesklepioną łukiem odcinkowym w elewacji frontowej. We wnęce znajduje się druga, znacznie mniejsza niemal kwadratowa wnęka zamknięta łukiem odcinkowym. Kapliczki są murowane z cegły i zwieńczone profilowanym gzymsem. W elewacji frontowej gzyms wydziela niewielki trójkątny szczyt. Wszystkie nakryte są daszkami dwuspadowymi krytymi dachówką ceramiczną.

Dostęp do obiektu ograniczony. Możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Beata Kuman, 13.12.2014 r.