Stanowisko posiada utrwaloną w krajobrazie, czytelną formę terenową i jest jednym z nielicznych obiektów tego rodzaju na Śląsku. Razem z grodziskiem – gródkiem stożkowatym położonym w nieodległej miejscowości Kopice (dawniej Głębocko) obiekt tworzył późnośredniowieczną, ufortyfikowaną granicę ciągnącą się wzdłuż rz. Nysy Kłodzkiej.

Usytuowanie i opis

Zabytek znajduje się ok. 2,5 km na wschód od centrum Osieka Grodkowskiego, nad rz. Nysą Kłodzką, tj. ok. 150 m na zachód od niej. Relikty założenia obronnego położone są w meandrowym starorzeczu rzeki, w terenie zalesionym, porośnięte są drzewami i krzakami.

Kopiec – nasyp obiektu w planie jest owalno – prostokątny, ma wymiary ok. 30 na 17 m, powierzchnię ok. 5 arów i wysokość ok. 9 m. W odległości ok. 110 m na północny wschód od zabytku znajduje się wał ziemny (łuk o długości ok. 100 m), który prawdopodobnie chronologicznie i funkcjonalnie jest związany z gródkiem.

Historia

Gródek stożkowaty w m. Osiek Grodkowski (stanowisko 4) datowany jest na późne średniowiecze, na XIV-XV w. Genezę niedużych założeń obronnych, wznoszonych na sztucznie usypanych kopcach, lub naturalnych wzniesieniach i otaczanych fosą, wiąże się z Normanami i Europą Zachodnią, gdzie tego typu obiekty rozpowszechniły się już w poł. IX w., a jak uważają niektórzy najstarsze mogą pochodzić nawet z VIII w. We Francji tego rodzaju gródki na kopcu określa się jako motte, natomiast w Niemczech używa się terminu Wasserburge.

W Polsce tzw. gródki stożkowate datowane są z reguły na XIII-XV w. Założenia tego rodzaju rozpowszechniły się w 2. poł. XIII w., zapewne najwięcej z nich wzniesiono w wieku XIV, w XV stuleciu pomału zaczynały wychodzić z użycia, a okres ich funkcjonowania zamyka się na początku XVI w. – choć pojedyncze siedziby przetrwały aż do XVIII w. Według L. Kajzera wieżowe dwory były elementem symboliki stanu rycerskiego i powstały oraz kształtowały się wraz z innymi jego wyznacznikami. Kastellolodzy szacują, że małych gródków rycerskich, „obronnych dworów”, „drewnianych zameczków” było na terenie dzisiejszej Polski ok. dziesięć razy więcej niż murowanych, dużych założeń zamkowych. W XIV w. były to już obiekty bardzo popularne i licznie występujące w krajobrazie kulturowym polskiego średniowiecza.

Stan i wyniki badań

W 1977 r. Zbigniew Bagniewski przeprowadził na stanowisku badania sondażowe i zarejestrował kolistą konstrukcję kamienną, którą wg jego oceny prawdopodobnie należy uważać za fundament wieży obronnej. Poza tym licznie znajdowane fragmenty cegieł palcówek oraz gruz wskazują wg niego, że wieża ta była ceglano-kamienna. Pozyskane w trakcie prac wykopaliskowych zabytki ruchome potwierdzają późnośredniowieczne datowanie obiektu.

Gródek w Osieku Grodkowskim jest przykładem dobrze zachowanych reliktów późnośredniowiecznego, niedużego, drewniano-ziemnego założenia o funkcji rezydencjonalno-obronnej, będącego najprawdopodobniej siedzibą rycerską. Wyróżnia go jednak m.in. wyjątkowo obronna lokalizacja (w meandrach starorzecza), elementy ceglano-kamiennej architektury i wspomniany wyżej zagadkowy wał, który znajduje się na północny wschód od obiektu.

Dzięki badaniom archeologicznym przeprowadzanym w całym kraju, posiadamy wiedzę na temat tego jak wyglądały i jak budowano średniowieczne, drewniano-ziemne, obronne siedziby, które ze względu na ich nieduże rozmiary określa się też jako gródki lub dwory rycerskie, a nawet jako „drewniane zameczki”. Na lokalizację gródków preferowano miejsca o stałym dostępie do wody i z natury obronne. Gródki lokowano najczęściej na obszarach podmokłych, łąkowo-bagiennych w bezpośrednim sąsiedztwie niedużych cieków rzecznych, co zapewniało dostęp do wody i ograniczało dojście do obiektu, a przez to zwiększało jego obronność. Niektóre gródki wznoszono na niewysokich wzgórzach-pagórkach dominujących nad okolicą lub na wyniesionych cyplach teras nadrzecznych. Zdaniem J. Kaźmierczyka lokalizacja poszczególnych gródków stożkowatych na Śląsku w dużym stopniu związana jest z przebiegiem granic poszczególnych księstw.

Generalizując, „klasyczny” tzw. gródek rycerski był relatywnie niedużą, skromną siedzibą i de facto był bardzo prostym założeniem obronnym. Posiadał solidną drewnianą wieżę rezydencjonalno-obronną, wybudowaną w technice zrębowej, a posadowioną na sztucznie usypanym kopcu-nasypie. Kopiec ziemny z wieżą otoczony był szeroką fosą, którą wydrążano w trakcie wznoszenia nasypu. Usypanie kopca z jednej strony, czyniło założenie bardziej niedostępnym i w związku z tym zwiększało jego obronność, a z drugiej strony, niejednokrotnie było konieczne i służyło odizolowaniu siedziby-dworu od podmokłego podłoża. Wysokość zachowanych kopców wynosi zazwyczaj jedynie kilka metrów, ich podstawy są w planie najczęściej w przybliżeniu koliste lub lekko owalne, znacznie rzadziej czworoboczne, a ich średnice z reguły mieszczą się w przedziale 20-50 m. W przypadku gródków budowanych na pagórkach i cyplach oszczędzano nakładu pracy, ponieważ sztuczny nasyp nie musiał być już wysoki, a fosa niekoniecznie musiała otaczać obiekt – wystarczyło jedynie odciąć go tą przeszkodą od pozostałej części cypla. Uważa się, że wieża, wraz z ewentualnymi towarzyszącymi jej niewielkimi budynkami, otoczona była drewnianą palisadą lub płotem, a sam kopiec wzmacniano np. palami lub faszynowaniem, tak by był jak najbardziej stabilny i odporny na osuwanie się. Gródek tego rodzaju z pewnością posiadał też drewniany most przerzucony nad szeroką fosą. Odkryto również relikty założeń, które pierwotnie były bardziej rozbudowane i nieco większe, np. składały się z dwóch kopców, lub posiadały dodatkowy wał (oryginalnie zapewne drewniano-ziemny) i drugą okalającą całość fosę. Zachowana wieża książęca w Siedlęcinie, pow. jeleniogórski, woj. dolnośląskie jest przykładem takiego rodzaju założenia rezydencjonalno-obronnego w wersji luksusowej i dla zamożnego feudała.

Obiekt dostępny przez cały rok.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 01.03.2018 r.