XVIII w., która zatarła jego pierwotny charakter stylowy, nadal jednak czytelny we wnętrzu, m. in. w nawie i w części prezbiterialnej nakrytej fragmentem późnogotyckiego sklepienia gwiaździstego. Z czasu przebudowy pochodzi rokokowo-klasycystyczne wyposażenie, m. in. ołtarze główny i boczne.

Historia

Pierwotny, najprawdopodobniej drewniany kościół był wzmiankowany w 1397 roku. Nie jest znana dokładna data erygowania parafii. W 1540 r., kiedy Osieczna należała do Górków, został wzniesiony zachowany kościół, konsekrowany w 1553 roku. Po krótkim czasie przejęli go innowiercy. W ich rękach pozostawał do 1592 r., kiedy miasto stało się własnością Czarnkowskich.

W 1777 r. przeprowadzono gruntowną przebudowę kościoła, powiązaną ze zmianą wystroju i wyposażenia wnętrza. Wówczas w znacznej mierze utracił on swój pierwotny, późnogotycki kształt na rzecz stylu późnobarokowego, który wprowadzono zarówno do architektury świątyni jak i wystroju oraz wyposażenia jej wnętrza. Prace przeprowadzono staraniem Mikołaja Skoraszewskiego, ówczesnego właściciela Osiecznej oraz księdza Jakuba Kwadyńskiego ze Świerczyny i proboszcza parafii Józefa Matczyńskiego. Pierwotną, trójnawową, czteroprzęsłową halę zamieniono na wnętrze jednonawowe, dobudowano wieżę po zach. stronie nawy, wprowadzono nowy, późnobarokowy wystrój architektoniczny i wyposażenie, m. in. rokokowo-klasycystyczne ołtarze.

W 1859 r. kościół został zniszczony w czasie pożaru, a następnie odbudowany w latach 1860-61. W 1869 r. wieże zwieńczono nowymi hełmami. Kościół był odnawiany w 1894 r. i 1967 roku.

Opis

Kościół jest usytuowany na wzniesieniu, na pn.-wsch. od rynku miasta, na nieregularnym terenie dawnego cmentarza, otoczonym murem z późnobarokową bramą po stronie zach. i późniejszą po stronie wsch., który od pn. graniczy z sąsiednią zabudową i placem 600-lecia, o pd. z ulicą Boczną. Od wsch. i zach. teren kościoła jest poprzedzony placami. Teren po wewnętrznej stronie muru jest podzielony obiegającą kościół ścieżką procesyjną i porośnięty trawą z elementami zieleni komponowanej.

Pierwotny, późnogotycki kościół charakteryzują obecnie późnobarokowe cechy stylowe, które nadano mu w trakcie gruntownej przebudowy w 2. poł. XVIII w., połączonej ze zmianą wystroju.

Świątynia jest orientowana, jednonawowa, na planie krzyża łacińskiego. Jego oś wzdłużną tworzą, od zach.: wieża na planie kwadratu, szersza od niej nawa na rzucie prostokąta zakończona wielobocznym, oszkarpowanym prezbiterium od wschodu. W prezbiterium czytelne są pozostałości pierwotnego układu trójnawowego w postaci dwóch wyodrębnionych przestrzeni: składziku po stronie pn. oraz zakrystii po stronie południowej. Po dwóch stronach przyprezbiterialnego przęsła nawy wznoszą się dwie kaplice na rzutach zbliżonych do kwadratów - od pn. wzmocniona szkarpami, przekształcona najprawdopodobniej z pierwotnej, XVI-wiecznej zakrystii oraz, od pd., późniejsza, wzniesiona ok. 1777 r. w ramach przebudowy kościoła. Środkowa cześć nawy jest wyodrębniona dwoma parami sześciobocznych filarów, które po stronie wsch. tworzą podporę łuku tęczowego, a po stronie zach. - podpory bocznych empor. Dłuższe elewacje nawy są wzmocnione środkowymi szkarpami. W pn.-zach. i pd.-zach. narożniku nawy wznoszą się dwie, wtopione w ścianę zachodnią sześcioboczne wieżyczki. Główne wejście do kościoła prowadzi przez kruchtę w przyziemiu wieży.

Bryła kościoła jest złożona z prostopadłościanu nawy połączonej z zamkniętym wielobocznie prezbiterium tej samej wysokości wzmocnionym szkarpami, do której od zach. przylega węższa od niej i wyższa wieża oraz dwie, również wyższe, narożne wieżyczki o sześciokątnej podstawie. Boczne kaplice są prostopadłościanami zbliżonymi do siebie wielkością, w dolnej kondygnacji wysokością równe nawie, pn. oszkarpowana. Nawę i prezbiterium nakrywa dach dwuspadowy, trójpołaciowy po stronie wschodniej. Nad wieżą wznosi się hełm o czterech, ściętych na narożnikach połaciach z latarnią zwieńczoną wysokim ostrosłupowym dachem z krzyżem na kuli. Analogiczne ostrosłupowe dachy nakrywają boczne wieżyczki. Pn. i pd. kaplicę nakrywają odrębne dachy dwuspadowe.

Kościół został wzniesiony z cegły na podmurówce, w konstrukcji murowanej i otynkowany. Dachy nad nawą, prezbiterium i bocznymi kaplicami są pokryte dachówką ceramiczną, hełm wieży i bocznych wieżyczek - blachą. Prezbiterium jest nakryte zachowaną częścią sklepienia gwiaździstego, w zamknięciu półkopułką wydzieloną gurtami. Przęsło nawowe nakrywa sklepienie żaglaste na gurtach spływających na filary łuku tęczowego i bocznych empor oraz pilastry na ścianach nawy. Kaplica pn. jest nakryta sklepieniem krzyżowym, kaplica pd. - kopułą na pendentywach. Przęsło zach. nawy nakrywa sklepienie kolebkowe, kruchtę wieżową - sklepienie żaglaste.

Elewacje kościoła są otynkowane, jednokondygnacyjne, zwieńczone gzymsem, który na sześciokątnych wieżyczkach i wieży zach. przechodzi w gzyms kordonowy, artykułowane wysokimi otworami okiennymi o prostokątnych, zamkniętych półkoliście wykrojach, ujętymi w wykonane w tynku opaski z kluczem w zwieńczeniu (na elewacjach kaplicy pd. otwory okienne są umieszczone na tle płycin, powtarzających ich wykrój). Prezbiterium, nawa, kaplica pn. oraz dolna kondygnacja wieży są wzmocnione szkarpami. Elewacja kaplicy pd. jest na narożach podkreślona pilastrami. Elewację zach. kościoła flankują dwie sześciokątne wieżyczki zwieńczone ostrosłupowymi hełmami. Na jej osi wznosi się wysoka, wysunięta przed jej lico, połączona z nią spływami dwukondygnacyjna wieża, opilastrowana na narożach, zwieńczona profilowanym gzymsem wspartym na konsolkach i hełmem z latarnią oraz wysokim ostrosłupowym dachem. W dolnej kondygnacji wieży znajduje się ujęty portalem prostokątny, półkoliście zamknięty otwór drzwiowy, nad nim płycina o analogicznym wykroju, otoczona opaską z kluczem w zwieńczeniu. W dolnej partii drugiej kondygnacji jest otwór okienny o tym samym kształcie. Wyżej, na wysokości kapiteli narożnych pilastrów znajduje się okrągła płycina.

Wnętrze kościoła jest jednonawowe. Jego część środkową wyodrębniają cztery sześciokątne filary (będące pozostałościami pierwotnego, późnogotyckiego układu trójnawowego), nakrywa ją sklepienie żaglaste. W zach. części nawy znajdują się dwie empory, między nimi balkon chóru muzycznego. W jej wsch. części odpowiadają im dwie loże, otwierające się arkadami na nawę i prezbiterium. Do wsch. części nawy otwierają się całą szerokością dwie boczne kaplice oraz zamknięte trójbocznie prezbiterium nakryte zachowaną częścią sklepienia gwiaździstego, z dwoma wyodrębnionymi przestrzeniami po stronie pn. i południowej.

Wyposażenie kościoła pochodzi w głównej mierze z XVIII wieku. Rokokowo-klasycystyczny, architektoniczny ołtarz główny powstał ok. 1777 roku. W jego polu środkowym, nad tabernakulum, umieszczono wcześniejszy obraz przedstawiający Trójcę Świętą z klęczącą Matką Boską i św. Janem, flankowany parami kolumn na tle pilastrów, między którymi znajdują się figury św.św. Piotra i Pawła. W zwieńczeniu znajduje się grupa rzeźbiarska przedstawiająca Boga Ojca w otoczeniu aniołów. Pozostałe ołtarze umieszczono przy łuku tęczowym oraz w bocznych kaplicach. W nawie znajduje się współczesna ołtarzom rokokowa ambona oraz późniejsza, pochodząca z 4 ćw. XVIII w., barokowo-klasycystyczna chrzcielnica. Neobarokowy prospekt organowy powstał po połowie XIX w. z wykorzystaniem wcześniejszych elementów. Na ścianie kruchty umieszczono fragmenty dzwonów zrabowanych przez Niemców w 1917 roku.

Zabytek dostępny. Bliższe informacje na temat parafii oraz dane kontaktowe znajdują się na stronie internetowej.

http://www.archpoznan.pl/component/option,com_contact/Itemid,0/task,view/contact_id,295/ (data dostępu: 7-12-2015 r.).

oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 7-12-2015 r.