Z uwagi na brak znaczących przekształceń, dobrze zachowaną substancję zabytkową, jest jednym z ważniejszych obiektów gotycko-renesansowych w regionie.

Historia

Kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca wzniesiono w 1590 r. z inicjatywy właścicieli Orzesza - Wawrzyńca Tracha z Brzezia i jego żony Anny Marii z Frankenbergów z Proślic. Pierwotnie był świątynią ewangelicką, ale w 1628 r. został przejęty przez katolików, a po zakończeniu wojny trzydziestoletniej został przekazany parafii w Woszczycach. Pierwszy udokumentowany remont kościoła przeprowadzono w 1790 r. Prace polegały na odnowieniu wieżyczki na sygnaturkę. Kolejne prace remontowe przypadające na lata 1853-1855 były możliwe dzięki finansowemu wsparciu Marii von Thiele-Winckler. Zbudowano wówczas wyższą wieżę, pokryto ją blachą cynową, a we wnętrzach położono kamienną posadzkę. W 1897 r. zakupiono nowe neogotyckie ołtarze i ambonę, które zostały rozebrane w 1969 r. i zastąpione nowymi. W latach 1903-30 kościół pełnił funkcję kościoła parafialnego w Orzeszu. W czasie działań wojennych w 1944 r. uległ zniszczeniu dach kościoła oraz wieża na sygnaturkę. Odbudowano je niezwłocznie po wojnie w latach 1945-1947, a wnętrze otrzymało wówczas nowe polichromie. W kolejnych latach wielokrotnie poddawano kościół pracom konserwatorskim.

Opis

Kościół usytuowany jest na wsch. od centrum miasta, na wzgórzu zwanym Górką Wawrzyńcową, otoczony cmentarzem. Orientowany, murowany z kamienia i cegły, otynkowany. Świątynia utrzymana jest w stylu gotyckim z renesansowym detalem architektonicznym. Składa się z krótkiej prostokątnej nawy z przylegającym do niej od wsch. węższym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium z dwukondygnacyjną zakrystią od strony pn., ponad którą znajduje się loża kolatorska. Bryła kościoła przekryta została dwuspadowymi dachami gontowymi, nad nawą znajduje się ośmioboczna sygnaturka nakryta hełmem ostrołukowym. Jednoosiowa fasada jest wyposażona w renesansowy kamienny portal zamknięty pełnym łukiem zdobionym motywem jajownika i perełkowaniem. Wieńczy go trójkątny szczyt szalowany deskami. Trójosiową elewację pd. urozmaicają szkarpy, pomiędzy które wpisano wąskie otwory okienne zamknięte ostrym łukiem. Oś środkową podkreślono kamiennym, prostokątnym portalem renesansowym z prostym belkowaniem i herbami fundatorów w narożach. Elewacja pn. jest trzyosiowa, oszkarpowana. Dwie pierwsze osie ukształtowane są analogicznie do elewacji południowej. Oś trzecią stanowią otwory wejściowe w dobudówce, w przyziemiu do zakrystii. Czteroosiową wsch. elewację prezbiterium charakteryzują wąskie ostrołukowe otwory okienne wpisane pomiędzy szkarpy. W ostatniej osi znajduje się dobudówka z dwoma małymi oknami prosto zamkniętymi. Wnętrze kościoła nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe. Przestrzeń prezbiterium oddzielona jest od nawy łukiem tęczowym o wykroju ostrołukowym. Po zach. stronie nawy ulokowano chór muzyczny z trzema arkadami wspartymi na kolumnach i półkolumnach toskańskich, kamienną balustradą zdobioną napisem fundacyjnym w języku morawskim, motywami roślinnymi i herbami fundatorów w pendentywach. W prezbiterium jednoprzestrzenna loża kolatorska otwiera się prosto zamkniętym, dwudzielnym, renesansowym otworem okiennym zwieńczonym belkowaniem, zdobionym fryzem z herbami fundatorów i gzymsem z trójkątnym przyczółkiem. Wystój wnętrza pochodzi z XVII i XIX w.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Dorota Bajowska, OT NID w Katowicach, 24-11-2015 r.