Historia

Orłów to stary punkt osadniczy, początkami swymi sięgający XI/XII wieku. Ośrodek dóbr rodziny Orłowskich herbu Junosza. Lokacja miasta na gruntach wsi przypadać może na pierwszą połowę XIV w. Podjęta została z inicjatywy właścicieli, którzy w ten sposób utworzyli centrum administracyjno-gospodarcze wielowioskowego kompleksu. W tym samym czasie założona została parafia, przy której ufundowano również szkołę. Najstarsza pisana wzmianka o Orłowie jako mieście pochodzi z 1387 r. i jest nią wspomnienie o Piotrku „mieszczaninie orłowskim”. Od końca XIV wieku Orłów był stolicą jednego z najmniejszych powiatów przedrozbiorowego województwa łęczyckiego. 

Pierwsza pisana wzmianka o kościele pochodzi z 1424 r. i dotyczy dziedziczenia kolatury po zmarłym kasztelanie. 

Parafia orłowska była bardzo mała, należały do niej zaledwie cztery wsie, a  jej uposażenie parafii także nie było zbyt duże. Według opisu z początku XVI w. posiadała obok kościoła działkę ziemi, gdzie zbudowano plebanię i założono ogród. W pobliżu znajdowały się również domy dla wikariuszy i budynek szkoły. 

Pierwotny drewniany kościół, według słów Łaskiego, zlokalizowany był niekorzystnie, prawdopodobnie na terenach bagnistych. Dlatego też kiedy w XV w. stawiono kościół murowany, wzniesiono go w innym miejscu. 

Orłów pełnił funkcję stolicy powiatu do rozbiorów, a ponieważ był miastem chylącym się ku upadkowi po zajęciu łęczyckiego, władze pruskie odebrały mu prawa miejskie. 

Restauracje kościoła miały miejsce w XVII w. oraz w latach 1849, 1910 i 1945 r. 

Opis

Kościół znajduje się w centralne części wsi, na drodze z Przezwisk do Szewcy Nadolnych, na północ od rzeki Bzury. Usytuowany jest w centrum wsi, po środku placu otoczonego murowanym ogrodzeniem. 

Wzniesiono go w stylu gotyckim, na planie zestawionych prostokątów  - nawy głównej do której od wschodu dostawiono węższe prezbiterium zamknięte wielobocznie. Od północy do prezbiterium przylega zakrystia i skarbiec. Od południa do nawy głównej dobudowano kruchtę. W południowej części elewacji zachodniej usytuowana została dwukondygnacyjna baszta, wzniesiona na planie koła.

Kościół jest jednonawową halą z niższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie, z przyporami zewnętrznymi i basztą przy ścianie szczytowej. Został wymurowany z cegły w układzie polskim z wplecionymi zendrówkami. W wątku widoczne liczne przemurowania. Skarpy są uskokowe, każdy z uskoków od góry przykryty blachą. We wnętrzu kościoła konstrukcja chóru muzycznego i prowadzących na niego schodów jest drewniana. W wieżyczce ceglane schody kręcone. Posadzka w kościele z płytek ceramicznych. Na chórze deski. Konstrukcja dachów – krokwiowo – jętkowa, trzystolcowa, ze stolcem kalenicowym. W prezbiterium krokwiowo - jętkowa z pochyłymi stolcami i stolcem kalenicowym. Sygnaturka murowana, kopułka drewniana, kryta blachą.

Bryłę kościoła tworzą dwa wysokie prostopadłościany - nawy głównej, przykrytej dachem dwuspadowym oraz prezbiterium pod dachem wielopołaciowym. Prostopadłościenne konstrukcje zakrystii i kruchty kryte są odpowiednio dachem dwuspadowym i pulpitowym. Wieża z dachem stożkowym. Wszystkie przykryte blachą w arkuszach na rąbek. 

Otwory drzwiowe i okienne rozglifione, glify gładko tynkowane, białe. Wszystkie elewacje zewnętrze gładkie, ceglane, zwieńczone szerokim, gładkim fryzem oraz biegnącym nad nim gzymsem podokapowym. Gzyms i fryz tynkowane, białe. 

W elewacji zachodniej, w partii przyziemia centralnie umieszczono prostokątny, zwieńczony łukiem pełnym, otwór wejściowy. Nad nim okrągły otwór okienny, z ośmiopolowym oknem. Ścianę wieńczy gładko tynkowany, trójkątny szczyt, z płyciną zwieńczoną łukiem pełnym. Na szczególną uwagę zasługują dwie nagrobne płyty kamienne flankujące otwór wejściowy. Są renesansowe, pochodzą z XVI w. Znajdują się na nich płaskorzeźbione postaci rycerzy z herbami Ciołek. Płyta po północnej stronie wejścia przedstawia Jana de Voziki (zm. 1542), druga, prawdopodobnie nieco starsza, rycerza nieznanego z imienia. W południowej części ściany zachodniej znajduje się wtopiona w nią dwukondygnacyjna baszta. W jej ścianie widoczne są wąskie otwory strzelnicze.

Elewacje północna i południowa, gładkie, ceglane, umieszczone na niewysokim cokole. Osie elewacji wyznaczają prostokątne, zwieńczone łukiem pełnym, rozglifione otwory okienne i drzwiowe. Okna wysokie, ślusarskie wielopolowe, wypełnione kolorowymi szybami. W ścianie północnej nawy trzy, dwa w ścianie południowej nawy, w prezbiterium odpowiednio dwa i trzy otwory okienne. Ściany nawy i prezbiterium wspierają przypory – cztery przy ścianie północnej kościoła i pięć przy ścianie południowej. 

Elewację wschodnią kościoła stanowi ściana zamykająca prezbiterium. Między dwiema flankującymi ją przyporami znajduje się wnęka po zamurowanym oknie. We wnętrzu kościoła ostrołukowa tęcza. W prezbiterium sklepienie gwiaździste z plastycznymi zwornikami, w zakrystii krzyżowe z rozglifionymi otworami okiennymi i drzwiowymi, prostokątnymi zwieńczonymi prosto, prowadzącymi do sklepionego kolebkowo skarbca. W nawie strop płaski, belkowy, tynkowany na trzcinie. Nad klatką schodową w wieży sklepienie ceglane, pozorne.

W kościele znajduje się barokowa chrzcielnica, późnobarokowa rzeźba św. Jana Nepomucena, ołtarz Przemienienia Pańskiego z I poł. XIX w. (przy ścianie północnej) oraz dziewiętnastowieczny krucyfiks. 

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym, bądź po nabożeństwach. Informacje dostępne na stronie: 

https://diecezja.lowicz.pl/parafia/bozego-ciala-w-orlowie/ lub tel. (24) 254-02-22

oprac. Agnieszka Lorenc - Karczewska, OT NID w Łodzi.  21-05-2019