Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarz żydowski - Zabytek.pl

Adres
Orla

Lokalizacja
woj. podlaskie, pow. bielski, gm. Orla

Pierwsze informacje dotyczące obecności Żydów w Orli pojawiają się w XVI w.Niedługo później, na przełomie XVI i XVII w., w miejscowości utworzono gminę żydowską.

W spisie powszechnym z 1616 r. mowa o 17 domach żydowskich oraz synagodze. Osadnictwu żydowskiemu sprzyjała decyzja właściciela miejscowości – Krzysztofa Radziwiłła, który w 1618 r. nadał przywilej swobodnego osiedlania się w Orli, bez względu na wyznawaną religię. W 1655 r. miejscowość zamieszkiwało już 540 Żydów. Orla bardzo ucierpiała w czasie potopu szwedzkiego, również wielu zamieszkujących ją Żydów zostało bez dobytku i dachu nad głową. W XVII w. zamieszkujący Orlę Żydzi trudnili się handlem zbożem. Z czasem rozszerzali swoją działalność – otwierali młyny, tartaki i gorzelnie. Przeważnie jednak prowadzili małe sklepy lub parali się handlem obwoźnym.  

Na przestrzeni lat zarówno ilość Żydów mieszkających w Orli, jak i ich odsetek wśród mieszkańców miejscowości bardzo się zmieniały. W 1676 r. 104 Żydów stanowiło niespełna połowę mieszkańców miejscowości, około 100 lat później tutejsza gmina żydowska posiadała 1358 członków (liczba ta obejmuje Żydów zamieszkałych nie tylko w Orli, ale i w pobliskich wsiach). W 1799 r. w Orli było 102 Żydów, w 1807 r. - 1102. Pod koniec XIX w. w mieście mieszkało 2310 Żydów, natomiast w latach 20. XX w. -  1167. Stanowili oni wówczas ponad 75% populacji miejscowości.

Żydzi w Orli zamieszkiwali głównie okolice rynku i Wielkiej Synagogi, osiedlali się również przy ul. Narewskiej i Szkolnej. W sąsiedztwie murowanej, istniejącej do dziś bożnicy znajdował się zniszczony w czasie II wojny światowej stary cmentarz żydowski, dom przedpogrzebowy, dwa drewniane domy modlitwy, łaźnia i dom rabina. W 1937 r. w Orli wybuchł pożar, który strawił 540 budynków. Ogień nie oszczędził dwóch drewnianych synagog, których nie udało się odbudować przed wybuchem II wojny światowej. Uszkodzona została również synagoga murowana.

Niemcy wkroczyli do Orli we wrześniu 1939 r., jednak wkrótce nastąpiła radziecka okupacja miejscowości. W czasie jej trwania ilość Żydów mieszkających wOrli wzrosła z ok. 1450 osób w 1939 r. do ok. 2000 w roku 1941. Kolejna okupacja niemiecka zaczęła się w czerwcu 1941 r.  W czasie wojny w mieście funkcjonowały dwa getta. Żydzi byli zobligowani do przymusowej pracy, m.in. brukowania drogi nagrobkami usuwanymi ze starego cmentarza żydowskiego. W listopadzie 1942 r. Żydzi z Orli zostali przeniesieni do getta w Bielsku Podlaskim, a ostatecznie wysłano ich do obozu zagłady w Treblince. Grupa ok. 200 osób trafiła do obozu pracy w Pietraszach, gdzie ich zadaniem było szycie butów dla żołnierzy Wehrmachtu. Przetransportowano ich później do innych obozów koncentracyjnych.

Założony w XVIII w. stary cmentarz żydowski w Orli został zamknięty na początku XIX w. z powodu braku miejsca na nowe pochówki. Nowy cmentarz otwarto ok. 1800 r. Nekropolia jest nieczynna.

Nowy cmentarz żydowski w Orli położony jest na skraju wsi, w jej północnej części, przy ul. Polnej. Obecnie zajmuje powierzchnię ok. 1,5 ha. Zachowało się na nim ok. 25 nagrobków, przypuszcza się, że więcej może znajdować się pod ziemią. Nieogrodzony cmentarz porasta łąka.

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN