kostnicą i ogrodzeniem cmentarza kościelnego, stanowi cenny przykład barokowego zespołu sakralnego. Główny zabytek zespołu - kościół - w swojej obecnej formie powstał w l. 1744-1749 w wyniku przebudowy świątyni pochodzącej z 3. ćw. XVII w., pracami budowlanymi kierował arch. Franciszek Antoni Mayer. Walory architektoniczne świątyni podkreśla jej wystrój i wyposażenie z poł. XVIII w. - barokowa polichromia autorstwa Antoniego Dembickiego (Dębickiego) oraz zespół ołtarzy wybijającego się na terenie Lubelszczyzny snycerskiego „warsztatu puławskiego” Hoffmannów; w ołtarzach obrazy Szymona Czechowicza.

Historia

Parafia istniała zapewne już w 2. poł. XII w., po raz pierwszy wzmiankowana w l. 1326-1327. Pierwszy kościół drewniany w 1557 r. został zamieniony na zbór przez ówczesnego właściciela dóbr Stanisława Słupeckiego, zwrócony katolikom przed 1615 i powiększony o murowaną kaplicę od pn. (mauzoleum Słupeckich). Obecny, murowany, wzniesiony zapewne w l. 1663-1675 staraniem księży Piotra i Stanisława Dobielowiczów. Zbudowany w formie jednonawowej, dwuwieżowej świątyni na planie krzyża łacińskiego. Następnie przekazany pijarom sprowadzonym do Opola w 1743 r. przez Jana Tarłę, wojewodę sandomierskiego. W l. 1744-1749 przebudowany i rozbudowany: dodanie obejścia-kalwarii wokół nawy, zakrystii przy prezbiterium, przebudowa wież oraz kaplicy pn. pw. Krzyża Św. na mauzoleum Tarłów. Od 1740 r. prowadzona budowa klasztoru oraz kolejnych budynków kolegium pijarskiego, oficyn i in., przed 1751 wzniesiono bramę-dzwonnicę. Pracami kierował arch. Franciszek Antoni Mayer. Do ok. 1761 r., staraniem Zofii z Krasińskich Tarłowej, kontynuowano prace przy kościele: w l. 1751-3 wnętrze pokryto polichromią autorstwa mal. Antoniego Dembickiego; (Dębickiego); w 1756-7 przebudowano kaplicę pd. na wzór północnej; warsztat snycerski Hoffmanów z Puław wykonał komplet ołtarzy i pozostałe wyposażenie.

Po 1766 r. rozpoczęła swoją działalność, założona przez pijarów, szkoła rzemieślnicza, a w 1799 r. gimnazjum. Po trzecim rozbiorze Opole (znajdujące się pod zaborem austriackim) stało się jednym z głównych ośrodków pijarskich. Po kasacie klasztoru w 1864 r. kolegium przeszło pod zarząd skarbu państwa. Obecnie dawne budynki popijarskie użytkowane są przez różne instytucje, dawne skrzydło zach. klasztoru zajmuje plebania.

Kościół wielokrotnie remontowany, m. in. w latach: 1798, 1805, 1854, 1880, 1891 Na pocz. XX w. wystrój uzupełniono o witraże z warszawskiej firmy Michała Olszewskiego. Po wojnie remontowany w l. 1958-1960 i 1978-1983. Ostatni kompleksowy remont został nagrodzony w 2016 r. „Laurem Konserwatorskim”.

Opis

Zespół klasztorny pijarów wraz z kościołem usytuowany w centrum miasta, pomiędzy dwoma rynkami.

Kościół wczesnobarokowy z późnobarokową rozbudową. Orientowany. Urozmaicony rzut i bryła świątyni składają się z jednonawowego, czteroprzęsłowego korpusu z występującymi z naroży od zach. czworobocznymi, trójkondygnacjowymi wieżami oraz z węższego i niższego, trójprzęsłowego, zamkniętego trójbocznie prezbiterium. Po obu stronach prezbiterium od zach. dwie kaplice o wysokości równej korpusowi głównemu, a od wsch. niższe, piętrowe zakrystie. Nawa otoczona parterowym obejściem, w które wtopione wieże i kruchta. Pod całym kościołem krypty. Kościół murowany z cegły i kamienia, otynkowany. Poszczególne człony nakryte odrębnymi dachami o zróżnicowanych formach, nad kaplicami czteropołaciowe kopuły z pozornymi latarniami, nad wieżami późnobarokowe hełmy. Dachy pokryte blachą. Fasada dwuwieżowa, trójosiowa, dwukondygnacyjna, z lekko cofniętą partią środkową, zwieńczona szczytem ujętym wolutami i rozczłonkowana wnękami i płycinami wypełnionymi rzeźbami i płaskorzeźbami. Kondygnacje rozdzielone belkowaniem z silnie wyładowanym gzymsem obiegającym także boczne elewacje nawy. Dolna partia fasady i elewacje boczne przysłonięte obejściem. Naroża wież ujęte pilastrami kompozytowymi, elewacje boczne nawy rozczłonkowane parami analogicznych pilastrów, pomiędzy którymi zamknięte półkoliście otwory okienne w opaskach. Elewacje pozostałych członów świątyni podzielone pilastrami toskańskimi; na ścianach obejścia płytkie wnęki z półkolistymi oknami. Naroża kaplic opięte pilastrami na wysokich cokołach, dźwigającymi wygięte półkoliście gzymsy. Na elewacjach kaplicy pn. bogata dekoracja w postaci rozbudowanych, rokokowych obramień okiennych i kartuszy z herbami właścicieli dóbr; w dolnej części epitafium Elżbiety z Branickich Tarłowej (trzeciej żony Jana Tarły). Na ścianie wsch. prezbiterium zegar słoneczny (XVIII). Wewnątrz nawa i prezbiterium nakryte sklepieniami kolebkowymi z lunetami, w kaplicach sklepienia kopulaste z lunetami, w zakrystiach klasztorne, w obejściu kolebkowo-krzyżowe na gurtach. Kaplice otwarte na prezbiterium arkadami; łuk tęczy półkolisty. Ściany nawy podzielone parami pseudopilastrów podtrzymujących belkowanie, pomiędzy pilastrami arkadowe wnęki ołtarzowe. Wnętrze pokryte późnobarokową polichromią z ok. poł. XVIII w. bogatym programie ikonograficznym, ze scenami figuralnymi na tle architektury iluzjonistycznej. Wyposażenie późnobarokowe (ołtarze, ambona, chrzcielnica, ławy i in.), jednolite, dostosowane do architektury kościoła. Obrazy religijne w ołtarzach oraz portret Jana Tarły autorstwa wybitnego malarza doby baroku Szymona Czechowicza.

Cmentarz kościelny otoczony murowanym ogrodzeniem (XVII), w którego pn.-zach. narożu d. kostnica (zw. d. dzwonnicą, z ok. poł. XVII w.), a od pn. dzwonnica-brama (XVIII) wzniesiona na planie kwadratu, trójkondygnacyjna, z późniejszymi niższymi aneksami po bokach. Elewacje o bogatej artykulacji architektonicznej, ze schodkowym szczytem od frontu (XIX).

Klasztor położony na wsch. od kościoła, wzniesiony planie podkowy otwartej od północy. Skrzydło zach. (ob. plebania) piętrowe z późniejszym przedsionkiem, pozostałe (nieco późniejsze) - parterowe, wzniesione na rzucie wydłużonego prostokąta, o półtoratraktowym układzie wnętrza, nakryte dachami dwuspadowymi. Elewacje wszystkich budynków gładkie, zwieńczone profilowanymi gzymsami.

Na pn.-wsch. od zespołu klasztornego położone pozostałe budynki popijarskie: przy ul. Kościuszki 2 budynek d. szpitala (później gimnazjum) - wzniesiony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym, o elewacjach podzielonych pilastrami w wielkim porządku dźwigającymi gzyms wieńczący; przy ul Kościuszki 4 i 6 (gruntownie przebudowane) budynki będące pozostałością tzw. „murów pijarskich”, gdzie mieściły się warsztaty i mieszkania nauczycieli.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 13-06-2017 r.