Historia

Wydaje się, że cmentarz został założony w 2. połowie 1916 roku lub na początku 1917 roku. Prawdopodobne jest jednak, że już wcześniej chowano tu poległych żołnierzy. Nie znamy pierwotnego planu cmentarza, ale zapewne miał on kształt i wymiary zbliżone do obecnie istniejącego. W 1918 roku władze austriackie ekshumowały i przeniosły z cmentarza parafialnego w Baćkowicach szczątki kapitana Franciszka Pększyca. Złożono je do wspólnej mogiły oficerów armii austro-węgierskiej. Nie wiemy czy wraz z nim przeniesiono, pochowanych obok niego w Baćkowicach, trzech innych legionistów: podporucznika Jakuba Darochę, podporucznika Juliana Bagniewskiego i kaprala Pawła Czyża. W latach 20-stych XX wieku cmentarz ogrodzony był drutem kolczastym na drewnianych słupkach i posiadał 13 zbiorowych mogił. W latach 30-stych XX wieku szczątki kapitana Pększyca przeniesiono zapewne do obecnego grobu, choć nie jest jasne czy dokonano ekshumacji właściwej osoby. Być może grób jest tylko symboliczny, a poległy bohater spoczywa nadal w którejś z bezimiennych mogił. Na początku 1939 roku cmentarz przeznaczony był do komasacji - planowano przenieść na jego teren poległych z innych, likwidowanych cmentarzy w najbliższej okolicy: cmentarza znajdującego się na terenie szpitala w Opatowie oraz cmentarzy w Karwowie i Kochówku. Plan ten został przypuszczalnie zrealizowany do wiosny 1939 roku. W 1973 roku cmentarz został uporządkowany. Na istniejących wtedy 23 mogiłach ustawiono krzyże z orłami bez korony. Obecnego charakteru obiekt nabrał na początku lat 90-tych XX wieku. Przeprowadzone przez Urząd Miasta w Opatowie roboty obejmowały m. in. ustawienie na mogiłach 22 krzyży maltańskich z orłem w koronie. Teren ogrodzony był siatką metalową.

Opis

Cmentarz leży w zachodniej części miasta, na południe od drogi krajowej numer 74, na znacznym wzniesieniu, przy ulicy Cmentarnej. Od strony południowej graniczy z cmentarzem rzymsko-katolickim. Nekropola założona została na planie trapezu o powierzchni około 0,17 hektara i wymiarach około 25 na 50 m. Żeliwne ogrodzenie pomiędzy słupkami z cegły klinkierowej stoi na betonowym murku. Wewnątrz biegną dwie główne aleje, krzyżujące się na środku cmentarza oraz alejka dookolna. W centrum na podwyższeniu ogrodzonym kamiennym murkiem stoi pomnik w postaci krzyża kamiennego na postumencie, z napisem: „Kpt. Franciszek Pększyc Grudziński Dowódca 2 Komp. VI Baonu I Bryg. Leg. Pol. Poległ pod Żernikami dnia 3 czerwca 1915 roku” Ponadto znajdują się tu regularnie rozmieszczone 22 zbiorowe mogiły ziemne, wydzielone murkiem z cegieł, oznaczone kolejnymi numerami i metalowymi krzyżami nawiązującymi formą do krzyży maltańskich, z tarczą ze stylizowanym orłem. Pochowani tu zostali żołnierze polegli w czasie I wojny światowej (113 żołnierzy niemieckich, 722 austro-węgierskich i 94 rosyjskich), Legioniści I Brygady J. Piłsudskiego oraz żołnierze Wojska Polskiego polegli we wrześniu 1939 roku. Jak wynika z danych dostępnych w Urzędzie Miasta i Gminy w Opatowie na cmentarzu pochowani są także żołnierze Ludowego Wojska Polskiego oraz ofiary terroru hitlerowskiego z lat 1939 - 1945. Z innych źródeł wiadomo, że znajdują się tu także szczątki żołnierzy polskich z czasów wojny z bolszewikami w 1920 roku, którzy zmarli z ran w opatowskim szpitalu. Nie są to jednak pewne informacje.

Cmentarz ogólnie dostępny.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 02.12.2014 r.

Bibliografia

• Florek M., Zabytkowe cmentarze woj. tarnobrzeskiego, Warszawa 1995, s. 107, fot. 27 i 28.
• Lis M., Cmentarze i mogiły I wojny światowej na terenie Opatowa, http://jpilsudski.org/artykuly-ii-rzeczpospolita-dwudziestolecie-miedzywojnie/regionalia/item/1608-cmentarze-i-mogi%C5%82y-i-wojny-%C5%9Bwiatowej-na-terenie-opatowa