Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Mateusza - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Mateusza


kościół XVI - XVII Opalenica

Adres
Opalenica, Farna 6

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. nowotomyski, gm. Opalenica - miasto

Kościół parafialny pw.św.Mateusza w Opalenicy wzniesiony w 1518 r.stanowi przykład gotyckiej architektury sakralnej.

Na uwagę zasługuje barokowe wnętrze kościoła m.in. sklepienie prezbiterium i ołtarz główny. W wykonanym przez włoskich mistrzów ołtarzu znajduje się obraz św. Mateusza namalowany w 1749 r. przez Wacława Graffa.

Historia

Najstarsza wzmianka o Opalenicy pochodzi z 1393 r., a o kościele z 1394 r. Miejscowość powstała przy drodze z Poznania do Zbąszynia i do Sulechowa. W 1393 r. Władysław Jagiełło wykupił z zastawu wieś należącą do Ticza tj. Teodoryka Bara, pochodzącego z rodu pomorskiego, i oddal mu ją z powrotem. Od 1401 r. Opalenica nazywana była miastem choć dokładnie nie wiadomo kiedy otrzymała prawa miejskie. Ticz uważany jest za założyciela miasta i fundatora kościoła. W latach 1405-1435 świątynia dostała się pod władanie Łodziów Stęszewskich, następnie była własnością Szamotulskich (l. 1435-1450) i od 1450 r. do 1775 r. Łodziów Opalińskich. Pierwsza budowla musiała być drewniana, nie zachowały sie po niej żadne ślady i nie wiemy czy została rozebrana czy spłonęła w pożarze. W 1518 r. Jan Opaliński zawiera umowę z poznańskim murarzem Wojciechem Rudą na wybudowanie ceglanej, halowej, trójnawowej świątyni (w literaturze pojawia się sprzeczna informacja, że umowa ta dotyczyła istniejącego kościoła. Prace budowlane z XVI w. miałyby, więc polegać na rozbudowie starego przybytku). Jeszcze w 1603 r. trwały prace budowlane. Po zniszczeniu kościoła pożarem podźwignął ją w 1620 r. wojewoda poznański Jan Opaliński. Konsekracji świątyni dokonał sufragan poznański Jan Bajkowski w 1649 r. Jeszcze w XVI w. dobudowane zostały kaplica Matki Boskiej Pocieszenia, kaplica Matki Boskiej Szkaplerznej oraz, od północy, zakrystia. Pożary na pocz. XVII w. i w 1847 r. spowodowały liczne uszkodzenia. Odbudowa przeprowadzona w 1854 r. objęła: wzniesienie szczytów, kruchty zachodniej, kaplicy Przemienienia Pańskiego od południa, nadbudowanie zakrystii i kaplicy MB Pocieszenia i dodanie wieżyczek sterczynowych. W 1927 r. usunięto ośmioboczne filary dźwigające sklepienie gwiaździste i zastąpiono je pozornym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Prawdopodobnie, jak wskazuje plan świątyni wg Scholtza z 1832 r., w miejscu kaplicy i kruchty zach. istniały wcześniejsze dobudówki. W północnym narożniku elewacji zachodniej znajduje się fragment zasypanej spiralnej klatki schodowej. Niepowodzeniem skończyły się próby wzniesienia wieży, prawdopodobnie z powodu braku funduszy. Dopiero w 2001 roku wybudowano dzwonnicę nawiązującą wyglądem do świątyni.

W 1948 r. przeprowadzono remont murów i dachu kościoła, w 1954 r. ogrodzono teren przykościelny ceglanym murem, w 1970 r. wymieniono witraże. W roku 1977 Teodor i Stanisław Szukałowie przeprowadzili prace malarskie niszcząc wcześniejszą polichromię. W 2014 r. wykonano renowację posadzki w kościele.

Opis

Opalenica jest oddalona od Poznania o 45 km w kierunku pd.-zach. Kościół usytuowany jest na zachód od rynku miasta. Przy kościele znajduje się kostnica w stylu manierystycznym z ok 1620 r., neoklasycystyczna plebania z 1854 r., wieża-dzwonnica z 2001 r. oraz ogród i zabudowania gospodarcze. Plebania kształtem nawiązuje do szlacheckich dworków: trzykolumnowy portyk, dwuspadowy dach z naczółkami. Budynek powstał na miejscu drewnianej plebanii sięgającej początku XVII wieku. Wokół kościoła znajdował się cmentarz, który zlikwidowano w II połowie XIX wieku, przenosząc kości zmarłych do podziemi kaplicy.

Kościół jest orientowany, wzniesiony z cegły gotyckiej w wątku polskim na planie wydłużonego prostokąta, z nieco węższym od nawy prezbiterium, prosto zamkniętym. Korpus jest jednonawowy, od zachodu poprzedza go kwadratowa kruchta, od południa kaplica Przemienienia Pańskiego, od północy ciąg pomieszczeń: zakrystia z przedsionkiem i dwuprzęsłowa kaplica MB Pocieszenia.

Na korpus główny składają się kruchta, nawa i prezbiterium; rozdzielają je schodkowe szczyty wznoszące się ponad zadaszenie. Dachy kościoła są dwuspadowe (główny korpus, kaplica Przemienienia Pańskiego) i pulpitowy (ciąg pomieszczeń od północy), kryte dachówką karpiówką i marsylką. Więźba dachu jest drewniana, nad nawą i prezbiterium kleszczowo-stolcowa, nad kruchtą jętkowa.

Fasada zachodnia jest jednoosiowa, jednokondygnacyjna z narożnymi przyporami w przyziemiu ustawionymi ukośnie. Na osi jest prostokątne wejście, ponad którym umieszczono ślepą, ostrołukową arkadę (współczesna płaskorzeźba Madonny Opiekuńczej) w prostokątnej niszy. Powyżej znajdują się trzy ostrołukowe okna wchodzące nieznacznie w partię szczytu. Środkowe okno jest większe i wyższe. Szczyt, zamknięty łamanym, dekoracyjnym gzymsem, flankują ośmioboczne wieżyczki ze sterczynami, a wieńczy cokół z krzyżem. W trójkątnym polu umieszczono zegarową tarczę. Elewacja prezbiterialna również jest jednoosiowa i jednokondygnacyjna. Posiada dwa zamurowane otwory okienne i okulus z zegarem. Szczyt jest analogiczny do szczytu fasady zachodniej. Elewacja południowa, z kaplicą Przemieniania Pańskiego, jest jednokondygnacyjna, na niskim cokole, zwieńczona ozdobnym gzymsem z kształtek ceglanych. Jest trójsegmentowa: kruchta z jednym oknem, nawa z dwoma oknami przedzielonymi niższą kaplicą i prezbiterium z jednym oknem. Otwory okienne są wysokie i ostrołukowe. Elewacja północna poprzedzona jest masywnym dwukondygnacyjnym aneksem mieszczącym kaplice MB Pocieszenia i MB Szkaplerznej oraz zakrystię. W ścianie aneksu, w przyziemiu, znajdują się dwa otwory drzwiowe i dwa okienne a powyżej trzy wysokie, ostrołukowe okna. Elewacja jest w strukturze analogiczna do południowej.

Wtórne, ceramiczne sklepienie trójprzęsłowej nawy jest pseudokolebkowe z lunetami, w prezbiterium kolebkowe z lunetami (ok. 1620 r.). Kaplicę MB Pocieszenia i zakrystię przykrywa sklepienie krzyżowe, kaplicę MB Szkaplerznej kolebkowo-krzyżowe z lunetami, a kaplicę Przemienienia Pańskiego sklepienie kolebkowe. Sklepienie prezbiterium jest pokryte późnorenesansową, sieciowo-taśmową dekoracją stiukową z owalami (w środkowym owalu herb Łodzia).

Na uwagę zasługuje ołtarz główny z 2 ćw. XVII w., dwa ołtarze boczne z 4 ćw. XVII w., ambona z XVIII w. i prospekt organowy z XIX w. W ołtarzu głównym znajdują się dwa obrazy: kopia Wniebowzięcia NMP B. E. Murillo i św. Mateusz z 1749 r. autorstwa Wacława Graff'a. W polach bocznych ołtarza umieszczone są rzeźby świętych Piotra i Pawła. Najstarszym zabytkiem jest w wyposażeniu kościoła jest późnogotycki krucyfiks z przełomu XV i XVI w.

Zabytek dostępny do zwiedzania z zewnątrz.

oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 16-12-2015 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.160385, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.142579