Historia

Zachowany budynek ratusza wzniesiono na przełomie XV i XVI wieku w stylu późnogotyckim (lub przekształcono ratusz XIV-wieczny, związany z miastem lokacyjnym). W 2 poł. XVIII w. został nieznacznie rozbudowany w kierunku zachodnim (przedłużono prostokąt rzutu budynku), zmieniono układ otworów okiennych w elewacji południowej, wybudowano ośmioboczną wieżyczkę na dachu, budynek prawdopodobnie otynkowano. W 1829 r. budynek został siedzibą Królewskiego Sądu Ziemskiego i Grodzkiego; użytkowany przez urząd i radę miejską ponownie w l. 1880-1916 (do czasu przenosin do budynku nowego ratusza). W l.1849-1881 dobudowano dwukondygnacyjne skrzydło dostawione do ściany północnej, tynkowane elewacje ratusza zaś uzyskały wystój historyzujący, z boniowaniem w parterze, gzymsem międzykondygnacyjnym i naczółkami nad oknami piętra. Główne wejście w nowym portalu usytuowano na osi ściany południowej. W l. 1927-1928 dobudowano skrzydło północne, a z elewacji usunięto poprzedni wystrój architektoniczny, pozostawiając gładkie tynkowane płaszczyzny ścian. Nowy budynek, w którego obrębie znalazł się gotycki ratusz, uzyskał regularny rzut z wewnętrznym dziedzińcem zamkniętym trzema skrzydłami i kurtynową galerią arkadową wzdłuż czwartego (wschodniego) boku. W 1942 r. spłonął dach i wieżyczka. W 1945 r. budynek został spalony w czasie wejścia wojsk radzieckich do miasta. Od 1952 r. budynek jest siedzibą Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej. W l. 60 XX uzyskał dekorację sgraffitową (m.in. pod okapem skrzydła południowego i na ścianach wewnętrznych dziedzińca) oraz zegary słoneczne na elewacjach wschodniej i południowej ratusza. W 2000 r. odbudowano wieżyczkę na dachu W 2002 r., podczas prac związanych z remontem biblioteki, odkryto gotyckie ceglane elewacje ratusza. Przeprowadzone badania architektoniczne i archeologiczne pozwoliły ustalić chronologię budowy ratusza oraz rewaloryzować formy późnogotyckiej architektury.

Opis

Regularny czworobok zabudowy śródrynkowej powstał w kilku etapach. Najstarsza częścią jest skrzydło południowe - gotycki ratusz. Jest to budowla na planie prostokąta, dwukondygnacyjna, o prostej, zwartej, regularnej bryle, nakryta dachem dwuspadowym, z trójkątnymi szczytami. Skrzydło północne bloku o analogicznym planie i bryle; łączy je od strony zachodniej pięcioosiowe skrzydło równej wysokości, od wschodniej - niższa, otwarta galeria arkadowa. Ratusz murowany, elewacje wschodnia, południowa i zachodnia z odkrytym wątkiem cegły licowej; pozostałe elewacje i wieżyczka tynkowane, dachy kryte dachówką ceramiczną Na kalenicy dachu ratusza późniejsza wieżyczka ośmioboczna z baniastym hełmem krytym blachą, zwieńczonym chorągiewką z datą 2000. Wschodnia elewacja ratusza, pierwotnie wejściowa, trójosiowa, opracowana w dekoracyjny, reprezentacyjny sposób. Prostokątne drzwi na osi ujęte portalem, w którym trzy boczne kolumienki-służki z ceglanych kształtek zamknięte są nad otworem kolejno łukiem odcinkowym i podwójnym łukiem w ośli grzbiet; ceramiczne kształtki tworzą także linię nadproża. Po bokach umieszczono otwory w płycinach zamkniętych profilowanym łukiem koszowym, nad którym nadwieszono dodatkowo łuk w ośli grzbiet. W otworach deskowe skrzydła okienic i drzwi. Na piętrze elewacji wejściowej ścianę dzieli rząd wysokich i wąskich blend zamkniętych łukiem odcinkowym, ustawionych po dwie i trzy; na skraju szersze okno w analogicznej płycinie. W elewacji południowej na osi otwór drzwiowy ujęty historyzującym portalem z korynckimi pilastrami, po bokach symetrycznie rozmieszczone okna prostokątne. Druga kondygnacja artykułowana analogicznie do fasady przez blendy i okna w płycinach. Pozostałe elewacje bloku śródrynkowego o regularnych osiach wyznaczanych przez prostokątne okna. W skrzydle zachodnim okna ujęte dodatkowo w wysokie na dwie kondygnacje płyciny zamknięte łukiem pełnym; we wschodniej galerii odpowiadają im wsparte na filarach łuki arkad. Blendy, wnęki i płyciny pod dekoracyjnymi łukami późnogotyckimi w elewacjach ratusza tynkowane. Stolarka drewniana, historyzująca, w oknach pierwszego pietra ratusza współczesne szklenie gomółkowe. Trzy mozaikowe zegary słoneczne wykonane z dużych, nieregularnych kawałków barwnej, glazurowanej ceramiki. Dziedziniec zadaszony.

Obiekt użyteczności publicznej - siedziba Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie, ogólnie dostępny.

Oprac. Joanna Piotrowska, OT NID w Olsztynie, 13.08.2014 r.