to jedynie w nielicznych stwierdzono ślady osadnictwa z epoki kamienia. W związku z powyższym Jaskinia Zamkowa Dolna jest unikatowym, jednym z najstarszych stanowisk archeologicznych na terenie woj. śląskiego. Odkryte w niej artefakty krzemienne łączone są z paleolitem środkowym i człowiekiem neandertalskim. Można dodać, że w jaskini natrafiono również na pojedyncze ślady osadnictwa górnopaleolitycznego oraz, że jaskinia była zaadaptowana i użytkowana w średniowieczu i okresie nowożytnym.

Usytuowanie i opis

Jaskinia znajduje się w północno-zachodniej partii Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, około 400 m na wschód od rynku w Olsztynie, powiat częstochowski, w północnym stoku Góry Zamkowej, na której wzniesiony jest XIV w. olsztyński zamek. Wejście do jaskini prowadzi przez ruiny wybudowanej na przełomie XVI/XVII w. wieży mieszkalnej. Jaskinia jest obszernym schroniskiem o północno-wschodniej orientacji otworu, jej długość jest niewielka i wynosi około 20 m.

Historia

W świetle wyników badań archeologicznych stanowisko można datować na paleolit środkowy (około 300 - 35 tys. lat temu), a dokładniej na początek ostatniego zlodowacenia, czyli około 110-70 tysiąca lat temu, i łączyć z tak zwanym kręgiem kultur mustierskich (kompleksem mustierskim). Jaskinia była zapewne niewielkim schroniskiem łowieckim wykorzystywanym przez neandertalczyków. Paleobotanicy uważają, że mogli oni tworzyć relatywnie duże grupy dochodzące do 150. osób, które dzieliły się na mniejsze zespoły. Warto nadmienić, że w nieodległej jaskini Stajnia koło Mirowa, gdzie od 2006 r. pod kierownictwem Mikołaja Urbanowskiego prowadzone są wykopaliska, archeolodzy odkryli pojedyncze zęby, które prawdopodobnie należą do przedstawiciela Homo neanderthalensis. Jest to pierwsze odkrycie szczątków neandertalczyka na terenie dzisiejszej Polski. W okresie paleolitu środkowego (około 300 - 35 tysięcy lat temu) człowiek neandertalski zdominował Europę i zachodnią część Azji, ale w schyłku tego okresu zaczął ustępować Homo sapiens, człowiekowi współczesnemu. W tym miejscu trzeba dodać, że na stanowisku odkryto również pojedyncze narzędzia związane z człowiekiem współczesnym, a datowane na paleolit górny (około 45 - 12 tysięcy lat temu). O historii stanowiska można mówić od połowy XIV w. kiedy to Kazimierz Wielki wybudował olsztyński zamek. Sama jaskinia z czasem została zabudowana i zaadaptowana, a była użytkowana jako pomieszczenie gospodarcze - znajdowała się w niej m.in. kuźnia z piecem dymarskim. Trzykondygnacyjną wieżę mieszkalną, przez którą prowadzi wejście do jaskini, wybudowano najprawdopodobniej na przełomie XVI i XVII w.

Stan i wyniki badań

W latach 1969-1971 jaskinia była badana wykopaliskowo przez Jerzego Kopacza i Andrzeja Skalskiego. Rozpoznano stratygrafię stanowiska i znaleziono kilkaset artefaktów krzemiennych, datowanych na środkowy (w zdecydowane większości) i górny paleolit, a także zabytki ze średniowiecza i nowożytności. W wyniku prac archeologicznych pozyskano również szczątki kostne paleolitycznych zwierząt istotne dla badań paleozoologicznych.

Obiekt jest dostępny dla zwiedzających przez cały rok. Wejście płatne w cenie biletu na zamek. Dodatkowe oświetlenie w postaci latarek jest niezbędne.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 03.11.2014 r.

Bibliografia 

• Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1984.
• Informator Archeologiczny., Informator Archeologiczny. Badania 1971, Warszawa 1972.
• Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2007.
• Kopacz J., Stanowisko środkowopaleolityczne w Olsztynie, pow. Częstochowa, Światowit 1975, t. 34, s. 71-80.
• Kopacz J., Badania wykopaliskowe w jaskiniach okolic Częstochowy, (w:) Informator Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Archeologicznych na województwo katowickie za lata 1966-1970, Katowice 1971.
• Wiśniewski A., Połtowicz-Bobak M., Paleolit, (w:) Tomczak E. (red.) Archeologia. Górny Śląsk, Katowice 2014, s. 7-31.