Historia

Pojawienie się Żydów w Nowym Żmigrodzie wiąże się z objęciem w posiadanie miasta przez rodzinę Stadnickich w drugiej połowie XV wieku. Wiadomo, że Stadniccy chętnie osiedlali Żydów w swoich dobrach, licząc na pobudzenie rozwoju gospodarczego, i gwarantowali im takie same prawa jak chrześcijanom.

W drugiej połowie XVI wieku społeczność żydowska była już na tyle zorganizowana, że stworzyła kahał. Utrzymywała synagogę i dysponowała własnym miejscem pochówku. Dokładna data założenia cmentarza nie jest znana, prawdopodobnie było to na przełomie XVI i XVII wieku. Ulokowano go na łagodnym zboczu pagórka, w północno-wschodniej części, około kilometra od rynku, przy drodze w kierunku Jasła (ul. Jasielska). Grzebano tu nie tylko Żydów miejscowych, ale także z okolicznych miejscowości, takich jak Dębowiec, Gorlice, Jasło czy Osiek.

Przed drugą wojną światową nekropolia była ogrodzona kamiennym oraz betonowym murem (mur ogrodzeniowy zachował się częściowo). Od południowego wschodu kraniec cmentarza wyznaczały skarpa oraz strumień. Przy wejściu stał drewniany dom przedpogrzebowy. Cmentarz był prawdopodobnie kilka razy powiększany i obecnie zajmuje działkę w kształcie zbliżonym do prostokąta o powierzchni około 1,73 hektara.

W latach 1941–1942 Niemcy przeprowadzali tu egzekucje ludności żydowskiej. Ofiary chowano na miejscu. Pogrzebano tu również zwłoki kilkudziesięciu osób rozstrzelanych na terenie miasta w 1942 roku. W 1943 roku rozstrzelano i pochowano tu trzy osoby narodowości romskiej. W czasie drugiej wojny światowej Niemcy rozpoczęli też proces dewastacji cmentarza, który trwał również po okupacji. Do dzisiaj na jego terenie zachowało się około 600 nagrobków w różnym stanie, w większości z piaskowca, chociaż zdarzają się też betonowe. Najstarsza macew pochodzi z 1742 roku. Ostatni pochówek miał miejsce w 1955 roku, kiedy zmarł Pinkas Wohlmut, jedyny Żyd, który pozostał po wojnie w Żmigrodzie.

Opis

Prawnym właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Cmentarz w 1990 roku został wpisany do rejestru zabytków pod nr A-228. W 2008 roku cmentarzem zajęło się Towarzystwo Miłośników Nowego Żmigrodu, które cyklicznie prowadzi na nim prace porządkowe. Towarzystwo to zadbało też o umieszczenie tablic informacyjnych, a w 2012 roku na zbiorowej mogile z 1942 roku zbudowało pomnik. W akcje porządkowania włączali się m.in. strażacy z Państwowej Straży Pożarnej z Jasła i uczniowie szkoły średniej z Bet Szemesz w Izraelu. Udało się też odnaleźć kilkanaście macew na terenie miasta i zwrócić je na cmentarz.

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN