Wyróżnia się zauważalną ekspozycją na skarpie nadrzecznej oraz interesującym rozwiązaniem wejścia do babińca w postaci schodów ukrytych za cokołem ośmiokolumnowego portyku w elewacji frontowej budynku. We wnętrzu zachowana w dużej mierze bogata kamieniarka obramienia Aron Ha-kodesz.

Historia

Najstarsza wzmianka potwierdza obecność osadnictwa żydowskiego w Nowym Korczynie w 1530 r. W 2. poł XVI w. powstała też zapewne gmina wyznaniowa, choć jej istnienie źródła historyczne potwierdzają dopiero w poł. XVII w. W 1564 r. wystawiono dla miasta przywilej ograniczający ilość domów żydowskich. W 1659 r. Jan Kazimierz określił zasady funkcjonowania synagogi i cmentarza oraz nadał Żydom prawa gospodarcze. W latach 1823-67 obowiązywał zakaz osiedlania się w mieście ludności wyznania mojżeszowego z innych miejscowości. Później (po wydaniu carskiego ukazu o równouprawnieniu ludności żydowskiej) nastąpił swobodny rozwój tego osadnictwa. Osadnictwo żydowskie skupione było głównie w rejonie obecnej wsi Grotniki.

Klasycystyczna synagoga w Nowym Korczynie powstała zapewne w 1659 r. na mocy przywileju króla Jana Kazimierza, najprawdopodobniej na miejscu starej bóżnicy, wzmiankowanej w 1663 r.  W 1724 r. odbudowano ją po zniszczeniach, jakim uległa podczas najazdu Szwedów w 1702 r. Zapewne wówczas wymieniono sklepienie kolebkowe na drewniany strop. Być może zmieniono też wystrój budowli likwidując ozdobne szczyty i zamieniając dach dwuspadowy na czterospadowy. 8 października 1855 r. bóżnica ponownie spłonęła. Jej kolejna przebudowa miała miejsce w latach 1894-1895. Wtedy powstało pozorne sklepienie zwierciadlane, ozdobione polichromiami, od zachodu dobudowano przedsionek, na którym ustawiono kolumnadę wspierającą trójkątny szczyt, a budynek nakryto dachem dwuspadowym. Z tego czasu pochodziła też najpewniej ozdobna szafa na rodały. W 1939 r. wykonano nowy drewniany strop w przedsionku oraz zmieniono pokrycie dachowe. Wykuto także nowy, prostokątny otwór wejściowy w elewacji północnej. W czasie II wojny światowej bóżnica służyła jako spichlerz. W latach powojennych (zapewne do 1952 r.) mieściło się tu kino. Potem znów służyła jako magazyn na zboże. Wtedy też salę modlitw podzielono na dwie kondygnacje oraz dobudowano dwie dobudówki do fasady kolumnowej. W 1970 r. przeprowadzono inwentaryzację obiektu, a w 1975 r. przygotowano ekspertyzę dotyczącą stanu zachowania polichromii. Obecnie jest to budowla nieużytkowana.

Opis

Synagoga położona jest malowniczo nad rzeką Nidą, ok. 50 m od jej brzegów, przy ul. Zamkowej, na pd.-wsch. od rynku. Jest to klasycystyczny, dwukondygnacyjny budynek, obecnie w stanie ruiny, wzniesiony z cegły i kamienia na wapiennych fundamentach. Kiedyś był on obustronnie otynkowany. Zbudowano go na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 14,5 x 29,7 m. Elewacje boczne podzielone są pilastrami, pomiędzy którymi umieszczone są prostokątne okna, zamknięte półkoliście. Główna fasada posiada ośmiokolumnowy portyk na wysokim cokole.  Kolumny zgrupowane w pary posadowione są na plintusach o bazach attyckich. Wieńczą je doryckie kapitele. W dolnej kondygnacji: w cokole (na osi) znajduje się główne wejście do synagogi: prostokątne, zamknięte półkoliście. Za cokołem ukryte były dwa symetryczne biegi schodów, prowadzących do wejścia do babińca. Trójkątny szczyt obecnie przykrywają deski. Całość budowli nakryta była dwuspadowym dachem o drewnianej więźbie dachowej w konstrukcji wieszarowej, krytym dachówką ceramiczną.  Wnętrze nakrywało drewniane sklepienie zwierciadlane z pochodzącymi z XIX w. polichromiami ze scenami symbolizującymi życie synów Jakuba, przeplatanymi ze znakami zodiaku, będącymi unikatowym przykładem ludowego malarstwa synagogalnego. W środku budowli od strony zachodniej znajdował się przedsionek, podzielony na dwa pomieszczenia i umieszczony nad nim babiniec, od strony wschodniej mieściła się sala modlitw. Obecnie brak jest dachu, nakryte są jedynie mury świątyni, a sklepienie zostało zdemontowane. Z wystroju zachował się klasycystyczny Aron Ha-kodesz ujęty dwoma kolumnami z lwami podtrzymującymi tablice Mojżesza. Na ścianach widoczne są też resztki dawnej polichromii.

Zabytek dostępny.

Opr. Nina Glińska, NID OT Kielce, 21-03-2019 r.