Ponadto wpisuje się w nurt realizacji franciszkańskich na ziemiach polskich.

Historia

Franciszkanie przybyli do Nowego w 1282 roku. Dwa lata później otrzymali od księcia Mszczuja II działkę w mieście. Zapewne pierwsze zabudowania konwentu były drewniane. Kościół był wzmiankowany w testamencie Adelajdy Ullmann z 1311 roku. Obecny kościół powstał w 1. połowie XIV wieku. Budowa przebiegała pewnie dwuetapowo. Najpierw wystawiono kryptę (1311 rok) i prezbiterium, następnie do około 1350 roku korpus nawowy. W 1335 roku wielki mistrz Dytrych von Altenburg wznowił fundację, a w 1336 roku zezwolono Franciszkanom na wciągnięcie działki w obręb miejskich obwarowań. W czasie wojny polsko-krzyżackiej, w 1410 roku, świątynia została zniszczona do tego stopnia, że papież Marcin V ustanowił odpust na jej odbudowę. Załamanie życia zakonnego w XV wieku doprowadziło w 1542 roku do przejęcia kościoła przez protestantów. W 1581 roku świątynia powróciła do katolików pod administrację biskupa kujawskiego. Według zapisu w wizytacji z 1597 roku kościół był „w znacznej ruinie”. W 1604 roku kasztelan chełmiński Jerzy Konopacki sprowadził do Nowego Bernardynów. Fundacje rodzin Konopackich, Jasińskich z Płochocina i Stanisława Kostki starosty tczewskiego umożliwiły odbudowę kościoła, dobudowę trzech kaplic (nieistniejące) i wykonanie nowego wyposażenia. Około 1607 roku prace były ukończone. Podczas wojen szwedzkich kościół z klasztorem uległy zniszczeniu, a następnie podpaleniu. W 1658 roku rozpoczęto odbudowę. W 1663 roku wykonano nowy dach. W 1779 roku podjęta została przebudowa wnętrza w duchu barokowym. W 1810 roku nastąpiła kasacja zakonu. Kościół w 1812 roku pełnił rolę szpitala dla żołnierzy francuskich. W 1841 roku został przekazany gminie ewangelickiej. Rok później rozebrano zabudowania klasztoru. 26 października 1899 roku pożar zniszczył wyposażenie kościoła, strop nad prezbiterium, sklepienia nad nawami i szczyt zachodni. W latach 1902-1903 gmina ewangelicka odbudowała świątynię według projektu sporządzonego w Ministerstwie Robót Publicznych w Berlinie. Podczas prac, którymi kierował E. Kothe pod nadzorem Maasa i Saegerta przekształcono formę architektoniczną budowli (m.in. dobudowano wieży, założono neogotyckie sklepienia). W 1945 roku kościół otrzymała parafia katolicka w Nowem. W 1948 roku zajęły go władze miejskie i oddały w użytkowanie Fabryce Mebli w Nowem, która zaadoptowała go na magazyn. W 1969 roku budowlę przekazano Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Świeciu z przeznaczeniem na dom kultury. 16 maja 1977 roku staraniem Kurii Biskupiej w Chełmnie kościół przeszedł w ręce parafii pw. św. Mateusza w Nowem, która przeznaczyła go na kościół szkolny.

Opis

Orientowany kościół wznosi się na ogrodzonej parceli, położonej u zbiegu ulic: Wojska Polskiego i Zakątek w południowo-wschodniej części Starego Miasta. Świątynię gotycką przekształcono w neogotycką. Halowa budowla wznosi się na planie prostokąta, składa się z czteroprzęsłowego, trójbocznie zamkniętego prezbiterium poprzedzonego trójprzęsłowym, trójnawowym korpusem (nawa południowa węższa od północnej), w północno-wschodni narożnik nawy wbudowana jest sześciokondygnacyjna wieża (lata 1902-1903). Do prezbiterium po stronie wieży przylega zakrystia, zaś od północnego-wschodu do korpusu - dwukondygnacyjna przybudówka. Pod wschodnią częścią prezbiterium znajduje się krypta (1311 rok). Elewacja frontowa jest trójosiowa, symetryczna z dolną strefą rozczłonkowaną szkarpami, na osi mieści się ostrołukowy portal w rozglifionym, profilowanym ościeżu. Wyżej blenda o analogicznym wykroju wypełniona trójdzielnym maswerkiem z rozetą w zwieńczeniu. Fasadę wieńczy pulpitowy gzyms, ponad nim góruje siedmiopolowy, szczyt schodkowy dzielony laskowaniem. Elewacje boczne opinają  przypory i wieńczy fryz ząbkowy oraz gzyms podokapowy. Wnętrze kościoła składa się z trójnawowego, trójprzęsłowego korpusu i wyodrębnionego ostrołukową tęczą prezbiterium o czterech przęsłach nakrytych sklepieniem gwiaździstym z żebrami spływającymi na wsporniki o floralnej dekoracji z motywem głowy lwa lub sowy u dołu. Nawy nakrywa sklepienie sieciowe wsparte na oktogonalnych filarach. W nawy boczne i zach. przęsło nawy głównej są wbudowane empory (lata 1902-1903) ograniczone ceglaną balustradą z płycinowym fryzem. Pod wschodnią częścią prezbiterium mieści się krypta nakryta sklepieniem o trójkątnych przęsłach wspartym na centralnie ustawionym granitowym, ośmiobocznym filarze. W wystroju kościoła wyróżnia się Grupa Ukrzyżowaniana ołtarzu głównym przeniesiona z kościoła parafialnego w Nowem.

Dostęp do zabytku ograniczony. Obiekt dostępny od zewnątrz, wnętrze podczas nabożeństw.

Oprac. Bogna Derkowska-Kostkowska, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 08.12.2014 r.

Bibliografia

• Arszyński M., Sztuka regionu świeckiego, [w:] Jasiński Kazimierz (red.) Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu, t. 2, Warszawa-Poznań-Toruń 1980.
• Karta ewidencyjna, Kościół franciszkański ob. filialny pw. św. Maksymiliana Kolbe, oprac. Parucka Krystyna, Nowe 1996, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Delegatura w Bydgoszczy, ul. Jezuicka 2.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. XI: Województwo bydgoskie, z. 15: Powiat świecki, oprac. Chrzanowski Tadeusz, Żurkowska Teresa, Warszawa 1970, s. 24-26.