Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

układ ruralistyczny - Zabytek.pl

układ ruralistyczny


układ przestrzenny XIV w. Nowa Wioska

Adres
Nowa Wioska

Lokalizacja
woj. pomorskie, pow. kwidzyński, gm. Gardeja

Wartościowy przykład założenia ruralistycznego, będącego siedzibą ordynacji rodowej (własność von der Groebenów w latach 1693 - 1945 r.) o dobrze zachowanej kompozycji i odrębnych sposobach zagospodarowania poszczególnych części.

Historia

Obszar Nowej Wioski (niem. Neudörfchen) od 1285 r. wchodził w granice dóbr rodziny Stange z Klasztorka (Clostirchin, niem. Klösterchen); jako samodzielny majątek wyodrębnił się prawdopodobnie w końcu XV wieku, zanim dobra klasztorskie objął biskup Hiob von Dobeneck. Po 1525 r. wieś z folwarkiem (razem 16 łanów) należała do rodu von Heydeck. Nazwa wsi po raz pierwszy pojawiła się w dokumencie z 1567 r. dotyczącym podziału majątku pomiędzy braci Hansa i Josua von Heydeck. Folwark w tym czasie liczył 12 łanów, do końca XVI w. jego powierzchnia wzrosła do 16 łanów. W 1624 r. wybudowano we wsi kościół, który stanowił filię parafii ewangelickiej w Trumiejkach. W 1673 r. majątek nabył Ludwig von Kerssenstein; pod koniec XVII w. dobra obejmowały 165 łanów. W 1693 r. Nowa Wioska stała się własnością rodziny von Groebenów. Dzięki staraniom Friedricha von der Groebena w 1701 r. majątek stał się ordynacją rodową. W 1717 r. obszar dóbr wynosił 214 łanów. W 1779 r. wzniesiono nowy pałac z owalną salą balową (rozbudowywany w 1829 r., 3 ćw. XIX w, pocz. XX w.); w majątku poza zespołem pałacowo-parkowym i folwarkiem znajdowały się: urząd, browar, gorzelnia, karczma z zajazdem, cegielnia oraz 12 domów. W 1856 wybudowano szpital, w l. 1844-1845 r. wzniesiono nowy kościół, który do 1945 r. funkcjonował jako ewangelicki; w XIX i XX w. istniała jednoklasowa szkoła ewangelicka. W 1868 r. wieś liczyła 281 mieszkańców, w większości ewangelików; majorat obejmował folwarki: Georgenberg (Jurki), Wallenburg (Polesie), Klosersee (Klasztorne), Friedrichshain (Międzylesie), Patschkau (Paczkowo), Albrechsthof (Albertowo) - łącznie dobra liczyły ponad 2600 ha pól, łąk, lasów i wód. Majątek do 1945 r. pozostawał w rękach rodu von Groebenów.

W 1948 r. w wiosce zaczęto organizować stadninę koni, powstało Państwowe Gospodarstwo Rolne - Stadnina Koni Nowa Wioska, sprywatyzowane w 2002 roku.

Opis

Nowa Wioska położona jest wśród pól na terenie o lekko urozmaiconej rzeźbie. Rozplanowanie wsi posiada dość swobodną kompozycję wpisaną w naturalne warunki terenu i łagodnie wijącą się linię drogi, prowadzącej z zachodu od strony Wandowa w kierunku północno-wschodnim do wsi Morawy (d. Mary). W założeniu ruralistycznym można wydzielić dwa główne człony: część rezydencjonalną i wieś dworską, składającą się z kilku wieloraków położonych po obu stronach drogi w północnej części miejscowości.

Dominująca obszarowo część rezydencjonalna zajmuje południową stronę wsi i można w niej wyróżnić trzy większe zespoły funkcjonalno-przestrzenne: zespół pałacowo-parkowy z zabudową towarzyszącą, folwark i kościół z cmentarzem.

Najbardziej na południe wysunięty jest zespół pałacowo-parkowy, ograniczony od południa drogą w kierunku Klasztorka. W jego części środkowej usytuowany jest pałac; istniejący budynek został wzniesiony w 1779 r., później wielokrotnie rozbudowywany - 1829 r. przebudowa na wzór pałacu francuskiego, 3 ćw. XIX w. rozbudowa o skrajne dwuosiowe aneksy, pocz. XX w. budowa skrzydła wschodniego (zachowany starodrzew w parku, w tym dwa pomnikowe dęby, wskazują na starszą metrykę zespołu rezydencjonalnego). Po wschodniej stronie pałacu stoją pralnia i dom ogrodnika (pocz. XX w.); przy granicy północno-zachodniej parku usytuowane są dwa ceglane budynki o neogotyckiej formie: stajnia wyjazdowa (ok. 1850 r.) i szpitalik (1856 r.).

Po północno-wschodniej stronie pałacu znajduje się duży zespół folwarczny, wydzielony ceglanym murem. Najstarszym zachowanym budynkiem folwarku jest spichlerz z k. XVIII wieku, stojący w pobliżu rządcówki; główne budynki folwarku usytuowane wokół prostokątnego dziedzińca (dwie stodoły i stajnia na planie litery „L”) powstały ok. poł. XIX w. i mają starannie opracowane ceglane elewacje z neogotyckim detalem.

Zespół kościoła z cmentarzem usytuowany jest na wyniesieniu terenu w zakolu drogi, po przeciwnej stronie do pałacu i folwarku. Atrakcyjnie wyeksponowany kościół został zbudowany w stylu neoromańskim w latach 1844-1845 w miejscu wcześniejszego; na cmentarzu obok zachowały się nagrobki rodziny von Groebenów z 2 poł. XIX w. i pocz. XX w.

Obiekt, jako wieś dostępny dla zwiedzających. Zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem jest własnością prywatną. Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Teofila Lebiedź-Gruda, OT NID w Gdańsku, 08-07-2015 r.