Muzeum mieściło się w 12 salonach, w każdym reprezentowane były inne rodzaje eksponatów. Słynna na Pomorzu placówka kultury posiadała kolekcję m.in.: zbroi, kindżałów, sztyletów, kordelasów, miniatur, tabakierek i zegarków oraz wyjątkowy zbiór 100 kieszonkowych zegarków słonecznych. Słynne zbiory zapoczątkowane były przez Jana Kucharskiego, a powiększane przez Wacła­wa Mieczkowskiego. Zespół dworsko-parkowy w Niedźwiedziu jest jedynym tego typu na terenie województwa kujawsko-pomorskiego.

Historia

Pierwsza wzmianka o wsi Niedźwiedź pod nazwą Berenwalde pochodzi z 1312 roku jako własność biskupa płockiego otrzymana od Zakonu Krzyżackiego. W 1384 roku w wyniku sprzedaży Niedźwiedź wraca do Zakonu. Po 1410 roku miejscowość wymieniona jest między wsiami wójtostwa lipińskiego. Po 1570 roku Niedźwiedź gniazdem rodowym Miedźwiedzkich, w ich posiadaniu do 1772 roku. W 1784 roku właścicielem wsi został Sebastian Złotnicki, który w 1786 roku przekazał swojemu synowi Ignacemu. W 1790 roku miejscowość posiadał Jan Jerzy Blumberg, a w 1804 roku majątek nabył Karol Friese. W połowie 1822 roku Niedźwiedź przeszedł na własność Jana Kucharskiego, który w 1840 roku stał się pełnoprawnym właścicielem. W połowie XIX wieku J. Kucharski wybudował obecny dwór. W 1869 roku właścicielem majątku został jego syn Kazimierz, a w 1882 roku odziedziczyła go jego siostra Zofia, która w 1861 roku wyszła za mąż za Józefa Mieczkowskiego. Od 1882 roku Niedźwiedzia stał się siedzibą rodową Mieczkowskich. W 1900 roku J. Mieczkowski przekazał majątek sy­nowi Wacławowi, a ten w 1933 roku synowi Leszkowi, który administrował majątkiem do wybuchu II wojny światowej w 1939 roku. W latach 20. XX wieku dwór miał 17 pokoi, nadto kuchnię, spiżarnię, łazienkę oraz pokoje dla służby, korytarze, piwnice. Większość z nich przeznaczona była na ekspozycję muzealną. W latach 1939-1944 z dworu wywieziono do Niemiec cenniejsze zbiory. W 1946 roku na terenie dawnego majątku utworzono Zakład Rolny, który wszedł w skład Państwowego Zakładu Rolnego w Wałyczu. W dworze pomieszczenia na piętrze przeznaczone zostały na mieszkania pracownicze pozostałe, na biura PGR, Klub Rolnika i Związek Młodzieży Wiejskiej. Po likwidacji PGR w 1991 roku właścicielem dawnego zespołu dworskiego została Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Część pomieszczeń dworu w latach 90. XX wieku była zamieszkała. W 1992 roku ostatni lokatorzy opuścili dwór, który zaczął popadać w ruinę. W 1995 roku runęła wieża dworska. W tym samym roku dwór w Niedźwiedziu został wystawiony na sprzedaż. Od 2012 roku jest własnością prywatną.

Opis

Zespół dworsko-parkowy, usytuowany we wschodniej części wsi Niedźwiedź, około 140 m na południe od drogi nr 548 Wałycz-Dębowa Łąka, we wschodniej części wsi Niedźwiedź. Dwór późnoklasycystyczny, usytuowany w północnej części założenia parkowego, murowany, otynkowany, parterowy z mieszkalną częścią na poddaszu, częściowo podpiwniczony, na planie wydłużonego prostokąta. Korpus dworu nakryty dachem dwuspadowym z prostopadle przecinającą się kalenicą nad szczytami od północy i południa. Elewacja południowa ryzalitowo ujęta od wschodu i zachodu parterowymi pawilonami na rzucie prostokąta z dachami pulpitowymi. Dwór na wysokim cokole z prostokątnymi oknami w elewacji północnej i południowej, poza strefą ryzalitów, ujęte profilowaną opaską z nadokiennym naczółkiem. Szeroki gzyms podokapowy z parą małych kwadratowych okienek nad każdym oknem parteru. Najstarszą częścią dworu jest korpus główny, zbudowany przez w połowie XIX wieku jako parterowy. Dwór rozczłonkowany, z widocznymi częściami i etapami budowy. Powiększony pod koniec XIX wieku o skrzydło od zachodu. Elewacja północna - frontowa jest dziewięcioosiowa - główny korpus dworu, z trójosiowym piętrowym ryzalitem, poprzedzonym niskim tarasem ze schodami i wejściem głównym na piątej osi. Drzwi oraz okna na parterze i piętrze zamknięte łukiem pełnym. Powyżej, między oknami a wejściem głównym dwa okrągłe medaliony z pełnoplastycznymi głowami niedźwiedzi. Ryzalit zwieńczony trójkątnie z dwoma małymi okienkami ujęty sterczynami, analogiczne w narożach korpusu dworu. Od strony zachodniej parterowy, murowany łącznik pięcioosiowy z wejściem na trzeciej osi od zachodu i umieszoną powyżej głową niedźwiedzia. Otwory okienne i wejście zwieńczone łukiem pełnym, od góry profilowany gzyms podokapowy z dachem pulpitowym. Zachodnią część oficyny akcentuje parterowy, pięcioosiowy budynek kuchni dworskiej, z wejściem na trzeciej osi ujęty parą okien po bokach, o analogicznym zwieńczeniu co okna łącznika. Strefa parteru od trójkątnego szczytu oddzielona profilowanym gzymsem. W szczycie na osi prostokątne okno z mniejszymi po bokach. Powyżej mały okulus. Elewacja ujęta trójbocznymi lizenami przechodzącymi powyżej w ortogonalne sterczyny z daszkami. Nad całością dach dwuspadowy pokryty dachówką, kalenica na osi północ-południe. Do zachodniej ściany kuchni dworskiej dobudowany mniejszy, trójosiowy budynek oficyny z prostokątnym wejściem na osi, z prostokątnymi oknami po bokach. Szeroką strefę podokapową od parteru oddziela profilowany gzyms. Naroże zachodnie ujęte ortogonalną lizeną przechodzącą od góry w okrągłą sterczynę nakrytą daszkiem. Elewacja zachodnia i południowa oficyny dworskiej nieczytelna, w ruinie. Do korpusu dworu od strony wschodniej dobudowany jednoosiowy murowany, parterowy pawilon. Elewacja wschodnia pawilonu, parterowa dzielona kanelowanymi pilastrami o jońskich głowicach pomiędzy którymi trzy prostokątne okienne płyciny z opaskami i naczółkami, powyżej szeroki gzyms. Całość wieńczy kamienna balustrada z wazonami. Nad pawilonem dwuosiowy szczyt wschodni korpusu dworu. Elewacja południowa - piętnastoosiowa z centralnie umieszczonym trójosiowym ryzalitem w dziewięcioosiowym korpusie dworu, z wejściem poprzedzonym tarasem, z kamienną balustradą, flankowany po bokach postumentami z wazonami i centralnie umieszczonymi schodami. Wejście ujęte lizenami dźwigającymi trójkątny naczółek powyżej, w strefie poddasza na osi okienna płycina ujęta po bokach oknami. Nad całością szczyt analogiczny do elewacji północnej. Elewacja ujęta ryzalitowo od wschodu i zachodu murowanymi, parterowymi pawilonami o podziałach i dekoracji jak elewacja wschodnia. Elewacja wschodnia - czteroosiowa, pierwszą oś od wschodu wyznacza otwór drzwiowy zwieńczony łukiem pełnym, nad którym tarcze herbowe rodziny Mieczkowskich herbu „Zagłoba" i Działowskich herbu „Prawdzie". Elewacja południowa pawilonu zachodniego - trzyosiowa. Do pawilonu zachodniego dobudowane były budynki oficyny zachodniej mieszczące m.in. kuchnię, nad którą do 1995 roku od północy dominowała neogotycka ośmioboczna wieżyczka. Obecnie nie zachowana. Wejście główne do wnętrza znajduje sie w elewacji północnej, od parku w elewacji południowej. Odrębne, boczne wejścia w pawilonie wschodnim, do trzech budynków oficyny od północy. Pierwotny układ wnętrz został poważnie zniekształcony w okresie funkcjonowania w nim PGR poprzez wprowadzenie licznych ścianek działowych. Obecny układ dwutraktowy z sienią na osi. Na parterze, w korpusie dworu zachowana dawna jadalnia, sala balowa z  wystrojem ścian, ozdobnym sufitem, z kolumnami i obramienia wnęk. W pawilonie wschodnim zachowany fryz stiukowy o motywach roślinnych.

W skład zespołu dworsko-parkowego wchodzi: dwór z połowy XIX wieku, usytu­owany w północnym rejonie rozległego założenia parkowego, chlewni i murowany dawny dom ogrodnika, znajdujący się przy drodze brukowanej na południowy-zachód od dworu oraz zabudowania go­spodarcze m.in.: chlewnia i obora, murowane, z 1913 roku, wokół prostokątnego dziedzińca po zachodniej stronie głów­nej drogi wjazdowej na teren zespołu. Po zachodniej stronie dworskiego skrzydła oficyny, w przedłużaniu dwa stawy. Na terenie pomiędzy nimi dwa murowane, ceglane, parterowe  budynki gospodarcze w osi wschód-zachód. Południowy na rzucie prostokąta z mniejszą częścią od południa. Północny złożony z dwóch części, wyższą od wschodu nakrytą dachem dwuspadowym i niższą od zachodu z dachem pulpitowym, z elewacją wschodnią dzieloną ceglanymi lizenami przechodzącymi w sterczyny. Po północnej stronie, w układzie północ-południe, murowany i otynkowany budynek obory na rzucie wydłużonego prostokąta nakryty dachem dwuspadowym z lukarnami. Od strony zachodniej - staw północny. Na północ, w niewielkiej odległości od północnej elewacji szczytowej obory w odległości około 40 m od drogi nr 548, równolegle do niej współczesny budynek gospodarczy.

Park o powierzchni około 8,4 ha, w tej grupie należy do jednych z większych w tej części województwa kujawsko-pomorskiego. Położony na płaskim terenie płaskim, wznoszącym się nieznacznie w kierunku południowym i południowo-zachodnim. Założony w końcu XIX wieku, po wybudowaniu dworu, jako geometryczny ogród w stylu francuskim. Później został wydłużony i powiększony o park krajobrazowy w stylu angielskim i park w formie naturalnego zbiorowiska leśnego. Od północy wjazd na obszar parku z dworem poprzedzony aleją ponad 150. letnich kasztanowców. Przed dworem po wschodniej stronie ceglany mur. Na południe od dworu najstarszym fragmentem założenia parkowego jest północna część założona w stylu francuskim, w końcu XIX wieku przez Józefa Mieczkowskiego. Rozplanowana na niewielkim prostokącie o wymiarach 85 x 40 m. z węższym bokiem do elewacji południowej dworu. Przestrzeń od południa zamknięta rzędem świerków, a od strony zachodniej i wschodniej - lipowymi szpalerami. W obrębie tegoż założenia oprócz geometrycznego ogrodu w stylu francuskim, rosarium, wjazdu na teren zespołu znajdowały się także park w stylu angielskim ze swobodnie zakomponowa­nymi grupami drzew, sady, oranżeria z przylegającym do niej ogrodem warzywnym oraz ob­szar położony po zachodniej stronie drogi, ze zróżnicowanym drzewostanem i krzewami w charakterze naturalnego zbiorowiska leśnego. Ta część założenia parkowego posiadała system wodny, składający się z dwóch stawów i łączącego je rowu oraz z odmiennym układem drogowy, złożony z dwóch ścieżek, biegnących skrajem skupiska drzew i krzewów i w pobliżu wód. Obszar z liczniejszym drzewostanem otacza dwór od wschodu, następnie w formie wydłużonych i złożonych prostokątów skierowany jest w kierunku południowym. Obszar parkowy od południowego-zachodu w formie półokręgu. Ostateczny kształt założenia parkowego ukształtował się w okresie gdy majątkiem zarządzała rodzina Mieczkowskich. Nie zachowały się relikty po słynnym rosarium z 300. odmianami róż czy oranżeria, nieopodal dawnego domu ogrodnika. W lepszym stanie jest park w stylu angielskim - większość starodrzewia jest zachowana oraz drogi. Zachowały się także fragmenty schodów prowadzących po nie­wielkiej skarpie do drogi wytyczonej po obwodzie parku, wzdłuż granicy wschodniej. Na terenie dawnych sadów - występują drzewa orzecha włoskiego oraz starodrzew przemieszany z samosiewami. Najlepiej zachowanym fragmentem założenia parkowego jest aleja dojazdowa do dworu, poprowadzona pośród starych kasztanow­ców. 

Zabytek niedostępny dla zwiedzających.

Oprac. Mirella Korzus, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 19.12.2014 r.

Bibliografia

• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t.11., z. 19, Warszawa 1967, s. 12-13.
• Zabytki architektury województwa bydgoskiego, Bydgoszcz 1974, s. 287.
• Buze E., Rejmanowski M., NIEDŹWIEDŹ gmina Dębowa Łąka, Zespół dworsko-parkowy, Toruń 1995, s. 10, 54-60.
• http://www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl/ciekawostki/miejscowosci/n/357-niedzwiedz-gm-debowa-laka-pow-wabrzeski.html
• http://eksploratorzy.com.pl/viewtopic.php?f=210&t=9753
• http://historykon.pl/waclaw-mieczkowski-muzealia/#