Silnie związany z właścicielami majoratu mysłowickiego, przekształconego w ordynację rodową rodziną Mieroszewskich znajdował się pod ich patronatem, czego konsekwencję jest obecna forma pochodząca z czasów odbudowy obiektu z 1810 r. Istotne znaczeniu kościoła dla lokalnej szlachty potwierdza również fakt sfinansowania w 1856 r. odnowy świątyni przez Marię Tiele-Winckler.

Historia

Uznawany powszechnie za najstarszy obiekt sakralny na terenie Mysłowic, kościół pw. Świętego Krzyża wzmiankowany jest po raz pierwszy w protokole wizytacyjnym z 1598 r. sporządzonym przez archidiakona krakowskiego, jako drewniana kaplica położona poza miastem. W kolejnym protokole z pocz. XVII w. znajduje się dodatkowo informacja dotycząca grzebania na jego terenie zmarłych. Pieczę nad obiektem sprawowali właściciele majoratu mysłowickiego tj. Mieroszewscy, a następnie Wincklerowie. Na pocz. XVIII w. obiekt znajdował się w złym stanie technicznym. Jego odbudowa miała miejsce w 1740 r., za bezpośrednią przyczynę przyjmuje się planowany remont kościoła par. pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny oraz jego rozbudowę prowadzoną w latach 1742-1744, a w związku, z czym przejęcie przez kościół Świętego Krzyża opieki duszpasterskiej pełniąc w tym krótkim okresie funkcję kościoła parafialnego. W 1807 r. w trakcie starcia księcia Jana Sułkowskiego z armią pruską obiekt wraz z pobliską zabudową gospodarczą został zniszczony przez pożar. Niemal natychmiast sprawujący posługę ks. Nyga po uzyskanemu u Stanisława Mieroszewskiego patronatu rozpoczyna odbudowę świątyni zakończoną ostatecznie w 1810 r. Niespełna pół wieku później w 1856 r. kościół przechodzi gruntowną odnowę za sprawą Marii Tiele-Winckler. Mimo starań w kolejnych latach obiekt stopniowo tracił swój blask, wzrost zainteresowania kościołem nastąpił dopiero pod koniec XIX w. w wyniku rozbudowy pobliskiej dzielnicy Piaski i tak w 1883 r. usunięto wykonane z drewnianych pachołków ogrodzenie, zastępując je nowym bardziej dekoracyjnym na kamiennej podmurówce. W latach 1892-1893 wymieniono tynki na trwalsze oraz zastąpiono drewniane pokrycie dachowe na łupkowe. Ostatnie większe prace konserwatorsko oraz remontowe miały miejsce w latach 70. XX w. odnowiono wówczas ogrodzenie, odświeżono elewacje, wymieniono ołtarz na posoborowy, a także poddano konserwacji grupę rzeźb. W 1978 r. obiekt podniesiono do rangi parafialnego. Ostatnie prace miały miejsce w 1992 r. wymieniono wówczas zużyte poszycie na miedzianą blachę.

Opis

Kościół pw. Krzyża Świętego położony jest na niewielkiej działce otoczonej ozdobnym metalowym ogrodzeniem na kamiennej podmurówce przy ul. Bernarda Świerczyny 1. Obiekt zlokalizowany jest w centrum miasta w niewielkiej odległości od Kopalni Węgla Kamiennego Mysłowice. Położony pierwotnie w obrębie cmentarza kościół otoczony jest zielenią wysoką.

Utrzymany w stylu barokowo-klasycystycznym obiekt jest orientowany i wykonany w konstrukcji murowanej z kamienia wapiennego. Jest to prosty obiekt o oszczędnym detalu i zwartej bryle, do której przylegają dwie niewielkie przybudówki tj., zakrystia od wschodu oraz kruchta od zachodu. Wzniesiony na rzucie oktogonu obiekt nakryty jest w części zasadniczej poligonalnym dachem cebulastym zwieńczonym latarnią, przybudówki nakryte są natomiast dachem trójspadowym. Elewacje zewnętrzne charakteryzują się prostym detalu formowany w tynku w postaci boniowanych narożników oraz skromnych opasek w obrębie zamkniętych półkoliście otworów okiennych. Główne wejście zlokalizowane jest od zachodu i prowadzi przez kruchtę. Drzwi zewnętrze drewniane z dekoracyjnymi płaskorzeźbami w poszczególnych płycinach. Centralne pomieszczenie nakryte jest kopułą z czterema lunetami, w kruchcie sklepienie kolebkowo-krzyżowe, w zakrystii kolebkowe z lunetami. Wyposażenie wewnętrzne oszczędne, na uwagę zasługuje barokowa grupa rzeźbiarska.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz, otwierany jedynie na czas mszy św.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 11-12-2015 r.