ok. 1408 r.), podkanclerzego koronnego, zaufanego współpracownika króla Władysława Jagiełły. Zachowane wątki architektoniczne i detale kamienne (pinakle, dwa portale) decydują o dużej wartości artystycznej i architektonicznej moskorzewskiej świątyni w skali regionu.

Historia

Świątynię parafialną pw. św. Małgorzaty uważa się za fundację podkanclerzego koronnego Klemensa z Moskorzowa, zrealizowaną około 1380 r. Pierwotna budowla złożona była z prostokątnych w rzucie nawy i nieco węższego prezbiterium oraz kwadratowej wieży na osi elewacji zach. Od 1558 do około 1593-1594 r. kościół ten został prawdopodobnie zamieniony na zbór kalwiński, którego współzałożycielem był eks-pleban Stanisław Moskorzowski. Jego syn Hieronim przeszedł na arianizm, ale zbór ariański w Moskorzewie mógł funkcjonować już w 1563 roku, a więc równolegle z kalwińskim. Nie wiemy czy moskorzewski kościół uległ jakimś przekształceniom w tym burzliwym dla niego okresie. Na obecny wygląd świątyni największy wpływ wywarła gruntowna jej restauracja (z elementami przebudowy) przeprowadzona w latach 1892-1906, przy wydatnej pomocy ówczesnych właścicielek dóbr, Marii hr. Potockiej i jej córki Heleny. Dobudowano wówczas kaplicę od strony pd., przebudowano najwyższą kondygnację wieży, częściowo zrekonstruowano, a częściowo przebudowano szczyty, głównie szczytową ścianę prezbiterium. Gruntownie przekształcono wnętrze świątyni. Prace restauracyjne zostały przeprowadzone w stylu historyzującym i nie zaburzyły pierwotnego charakteru budowli. W latach 30. XX w. dobudowano do pn. ściany nawy tzw. lamus, będący przedłużeniem zakrystii.

Opis

Moskorzewska świątynia ma zwartą bryłę, złożoną z prostokątnej trzyprzęsłowej nawy oraz nieco niższego i węższego od niej, dwuprzęsłowego i zamkniętego prostą ścianą prezbiterium. Na osi nawy od strony zach. wznosi się kwadratowa w planie, pięciokondygnacyjna wieża ze sklepioną kruchtą, przy czym ostatnia kondygnacja wieży (oktogonalna w rzucie, z wysokim ostrosłupowym hełmem) to efekt neogotyckiej przebudowy z przeł. XIX i XX w. Nawa i prezbiterium świątyni opięte są szkarpami. O gotyckim charakterze kościoła świadczą również ostrołukowe okna w ścianie pd. oraz zamurowane obecnie okno z kamiennym maswerkiem we wsch. ścianie prezbiterium. Strome namiotowe dachy świątyni oraz ostrosłupowe hełmy wieży i sygnaturki były jeszcze do niedawna kryte gontem. Kościół wzniesiono w całości z cegły zwykłej oraz zendrówki w wątku gotyckim (tzw. polskim), zachowanym również - co godne uwagi - we fragmentach dobudowanych i restaurowanych (z wyjątkiem kaplicy od strony pd). Ściany nawy i prezbiterium wieńczą fryzy wykonane z cegieł ułożonych rębem ukośnym; podobne fryzy rozdzielają kondygnacje wieży oraz szczyt zamknięcia prezbiterium. Kamienne są detale, częściowo oryginalne, częściowo rekonstruowane, w tym gzymsy cokołu, dwa zachowane pinakle, zdobione ornamentem roślinnym oraz herbem Pilawa, a także dwa gotyckie portale. W rekonstruowanym w latach 1892-1906 portalu zach., prowadzącym do kruchty, znajdują się odnawiane i uzupełniane w tym okresie żelazne drzwi okute w ukośną kratę, z minuskułowym wstęgowym napisem „M. Clemens de Moskorzow hoc opus fecit-1380” oraz herbem Pilawa. W dolnych częściach ceglanych ścian kościoła (zwłaszcza po stronie pd.) widać niewielkie koliste dołki. Podobne dołki zarejestrowano na licach ścian kościoła w Rudawie koło Krakowa, gdzie według miejscowej tradycji wiercono je w czasie poświęcania mieczy przez rycerstwo przed wyruszeniem na wyprawy wojenne. Być może podobna jest geneza dołków w Moskorzewie, choć tutaj tradycja miejscowa jest nieco inna i opowiada o ich wierceniu drewnianym wiertłem w czasie obrzędu „wiosennego krzesania ognia”.

W okresie restauracji i przebudowy na przeł. XIX i XX w. założono sklepienia w kruchcie, prezbiterium i zakrystii, a także zbudowano nowy chór i kamienne loże w prezbiterium (nad zakrystią), otwarte do wnętrza oryginalnym kamiennym neogotyckim tryforium, stanowiącym jedną z osobliwości kościoła w Moskorzewie. Wyposażenie pochodzi z XVII-XIX w.

Pod posadzką prezbiterium kościoła znajdują się dwie krypty grobowe, dostępne przez szyję ze schodkami, której otwór ukryty jest pod zachowaną do dziś płytę grobową. W obrębie krypty zach. zachowały się trzy trumny, stojące na zalanej wapnem warstwie wcześniejszych pochówków. Płyta grobowa, przykrywająca wejście do krypt, upamiętnia Krzysztofa Ważyńskiego, dziedzica wsi w latach 1630-1653.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu z proboszczem.

oprac. Aleksandra Ziółkowska, 20-11-2015 r.