Historia

Młyn wietrzno-motorowy wybudowany został przez Jana Spyrę w 1935 roku, według konstrukcji wieżowej - tzw. holender. Budynek o podstawie ośmiokąta murowany z opoki lekkiej tj. skały wapienno-krzemionkowej, której złoża występują okolicznych terenach. Górny korpus posadowiony na koźle oraz obrotowym wieńcu zębatym o średnicy ok. 2 m (połączenie konstrukcji koźlaka i paltraka) z ośmioma śmigami o sile wietrznej. Do budynku przylega "motorownia", w której pracował silnik spalinowy na gaz ssany (holzgas).

W latach 1946 - 1948 Jan Spyra, na potrzeby produkcji gazu drzewnego do zasilania silnika stacjonarnego rozbudował motorownię, w której zainstalowano gazogenerator oraz studnię umożliwiającą prawidłowe działanie (stosowanego zwykle w tego typu konstrukcjach) otwartego układu chłodzenia. Studnia z racji umiejscowienia obiektu na wzgórzu okazała się bardzo głęboka. Najpierw dwóch ludzi z determinacją kopało przez rok szyb głębokości ok. 50 m i średnicy 2 m. W związku z ciągłym brakiem wody, dalsze 50 m wykonano w postaci odwiertu, by w końcu czerpać wodę z głębokości odpowiadającej poziomowi Wisły.

Około 1948 roku Jan Spyra sprowadził z okolic Wrocławia stacjonarny silnik na gaz ssany produkcji Zakładów Mechanicznych „URSUS” Spółka Akcyjna, który zastąpił dotychczas używany, mniejszy silnik ORTHWEIN, KRASIŃSKI i S-ka. Według materiałów producenta został on wyprodukowany w 1913 roku i sprzedawany był pod nazwą MALTA jako typ przemysłowy.

W 1954 roku Jan Spyra doprowadził do młyna elektryczność, budując swoim kosztem kilkukilometrową linię napowietrzną z sąsiedniej Grabówki. Wówczas młyn został wyposażony w dwa silniki elektryczne mocy 17 i 25 KM, zastępujące siłę wietrzną śmigów i pracę silnika spalinowego URSUS.

W 1978 roku korpus wiatraka, ze względu na zły stan techniczny, został rozebrany, a młyn pokryty dachem z blachy.

Po śmierci Jana Spyry 6 stycznia 1984 roku młyn był użytkowany doraźnie przez syna Alfreda, a na początku lat 90-tych stał się własnością córki Janiny, która mieszkając na stałe w Lublinie, przyjeżdżała tu z mężem na okres letni. Z biegiem lat, przy pełnym zachowaniu oryginalnego wyposażenia, młyn został przystosowany do użytku letniskowego. W roku 2000 Stanisław Łukawski ponownie uruchomił studnię, a płynącą z niej wodę nazywał "Stanisławką".

W 2008 roku młyn z rąk Janiny otrzymał syn Grzegorz Łukawski, a obecnie właścicielem jest jego syn - Paweł Łukawski.

Opis

Młyn, ze względu na początkowe plany współpracy dwóch braci, zaprojektowany był na „podwójne” wyposażenie, jednak ostatecznie został wyposażony w jeden komplet wyposażenia do produkcji, tj.:

1.    kamienie młyńskie

2.    zbiornik na śrutę z kamieni

3.    kurzownię (na odpady z perlaka)

4.    walce (mlewnik walcowy)

5.    odsiewacz cylindryczny

6.    perlak

7.    piec stalowy do zgazowywania drewna

8.    generator (filtr gazu drzewnego)

9.    silnik  spalinowy URSUS

10.    silnik elektryczny

11.    koła pasowe

12.    wagę

13.    studnię

Opis wyposażenia

Mlewnik walcowy pojedynczy 800x300 firmy G.KULIK Fabryka Maszyn i Kamieni Młyńskich w Lublinie, a za nim znajdował się odsiewacz cylindryczny do sortowania mąki.

Transport pionowy ziarna i mąki pomiędzy urządzeniami odbywał się za pomocą podajników kubełkowych, tj. poruszających się w szczelnych drewnianych obudowach pasów pędnych z przymocowanymi czerpakami.

Perlak produkcji Fabryki Maszyn i Kamieni Młynarskich St. Obrębski i S-ka w Lublinie - wewnątrz maszyny znajdują się szybko obracające się metalowe skrzydła, które rzucają ziarno na pokryte szmerglem ściany skrzyni bębna. Następuje obłuskiwanie ziaren. Po pewnym czasie otwiera się zawór i ziarno  (kasza) wsypuje się, wraz z łuskami, do przestrzeni, w której zostaje rozdzielone i odwiane. Urządzenie pracuje w powtarzalnych cyklach.

Kamienie młyńskie - mlewnik obrotowy. W zależności od ustawienia kamieni młyńskich wyróżnia się mielenie razowe i pytlowe. Pierwsze polega na tym, że ziarno tylko jeden raz ulega rozdrobnieniu na cząstki i po wyjściu z mlewnika jest już produktem finalnym pod postacią tzw. razówki. Natomiast mielenie pytlowe dzieli się na niskie, średnie i wysokie. Niskie polega na kilkakrotnym przepuszczeniu ziarna pszenicy przez kamienie mocno zbliżone do siebie i przez odpowiednie sita. Przy produkcji mąki żytniej częściej stosowano mielenie średnie (większy odstęp między kamieniami), natomiast przy produkcji kaszy - wysokie.

Mechanizm pompy wody napędzany był pasem transmisyjnym z motorowni i zmieniał ruch obrotowy na ruch posuwisto zwrotny. Cylinder pompy abisynki umieszczony był na końcu stalowej rury, tuż nad dnem studni, na głębokości około 90m. Pręt w rurze wprawiał w ruch tłok z zaworem zwrotnym, który cyklicznie podnosił słup wody, zapewniając chłodzenie silnika URSUS.

W 2009 roku Paweł Łukawski oraz Wiesław Zbieć, nakładem kilkunastu wyjazdów i kilkuset godzin pracy, oczyścili silnik, dokonali niezbędnych napraw i rekonstrukcji, i po blisko półwiecznej przerwie w pracy przywrócili go do życia. Instalacja gazowa była bardzo zdekompletowana, w związku z tym URSUS uruchomiony został na mieszance propan-butan z butli, a jako "rozrusznik" posłużył silnik elektryczny. Po uruchomieniu został nagrany przez TVP3 Lublin program pod redakcją p. Adama Sikorskiego "Było... nie minęło" pt. "Dusza starego młyna".

Obecnie URSUS jest okazjonalnie uruchamiany za pomocą oryginalnego systemu rozruchu pneumatycznego. Stojąc obok pracującego silnika nie wyczuwa się żadnych drgań podłoża, co świadczy o dobrym wyważeniu. Odgłosy pracy to dość głośne "miarowe strzały-kichnięcia" w rurę wylotową. Jednostka mimo stosunkowo małej mocy po osiągnięciu nominalnych 225 obr./min. dysponuje ogromną energią zmagazynowaną w kole zamachowym, co uodparnia ją na chwilowe przeciążenia oraz dołączanie kolejnych urządzeń młyńskich.

Przez dziesięciolecia we wnętrzu młyna przeważały szarości, panował industrialny chłód, a na drewnie osiadał mączny pył. Zgromadzone przez lata narzędzia, wyposażenie gospodarskie i domowe oraz obrazy o tematyce świeckiej i sakralnej, stanowią cenne pamiątki tradycyjnej kultury i sztuki właściwej dla społeczności wsi. W połączniu z niepowtarzalnym charakterem wnętrza wzbudzają zainteresowanie, stanowiąc jednocześnie cenną lekcję historii.

Aktualnie wnętrze młyna zostało oczyszczone i odzyskało dawny blask. Oryginalne wyposażenie pozostało na swoim miejscu. Po młynie z wiatrakiem na wzgórzu, pozostał budynek otulony szczelnie lasem, gdzie wśród szumu drzew i śpiewu ptaków znaleźć można wytchnienie.

Jako uzupełnienie informacji o młynarzu możliwe jest zapoznanie się z opisem jego chałupy i gospodarstwa, kilkaset metrów od młyna (https://zabytek.pl/pl/obiekty/dom-(chalupa)-nr-10-896446).

Oprac. Paweł Łukawski, 2023 r.

Źródła własne – brak odniesień do zewnętrznej bibliografii.