Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół dworsko-parkowy z majdanem gospodarczym - Zabytek.pl

zespół dworsko-parkowy z majdanem gospodarczym


dwór przełom XVIII/XIX w. Medyka

Adres
Medyka

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. przemyski, gm. Medyka

Zespół złożony z tzw.domu gościnnego, oficyny oraz parku stanowi przykład zespołu dworskiego o rozbudowanym programie przestrzennym i funkcjonalnym, z wieloma nawarstwieniami, niestety zachowanym w szczątkowej już postaci.

Historia

Już na początku XV w. istniała w Medyce obronna siedziba rodu Kmitów, złożona z drewnianego budynku otoczonego fosą i wałem, źródła donoszą iż w XVII w. obronne założenie otoczone było parkanem z drewnianymi basztami i budynkiem bramnym. W XVIII w. Medykę zakupił książę Antoni Lubomirski, z którego inicjatywy powstało w 1772 r. na miejscu starego zamku, barokowo-klasycystyczne założenie, składające się z pałacu i dwóch ramujących go oficyn. Małżonka księcia Zofia z Krasińskich Lubomirska była inicjatorką założenia parku, jednego z pierwszych ogrodów krajobrazowych w typie angielskim. Pałac z dwoma oficynami usytuowany był na wyspie oblanej ze wszystkich stron wodami starorzecza Sanu i połączony dwoma mostami z ogrodami i majdanem gospodarczym. Końcem XVIII w. Medyka przeszła na własność Głogowskich, a ci odsprzedali ją w 1809 r. Pawlikowskim, których własnością pozostała do poł. XX w. W 2 ćw. XIX w. powstał z inicjatywy Józefa Gwalberta Pawlikowskiego w Medyce ogród botaniczny, zespół oranżerii i cieplarni a w 1830 r. słynna szkoła ogrodnicza, dla której wybudowano budynek, zachowany do dziś. Ogrody słynęły z kolekcji roślin, produkcję szkółkarską rozprowadzano w całej Europie. W 1890 r. rozebrano pałac oraz oficynę południową, oficyna północna zwana „Domem powstańców” została rozebrana później, w 1915 r. Na miejscu oficyny południowej wzniesiono pocz. XX w. oficynę - dom gościnny w typie willi szwajcarskiej, zachowany do dziś. W latach 1921-25 wzniesiony został z inicjatywy Michała Pawlikowskiego tzw. nowy dwór na miejscu dawnej oranżerii, w głębi parku. Budynek ten został w czasie II wojny doszczętnie zniszczony i ograbiony a po latach użytkowania go przez PGR został rozebrany w latach 60. XX w. W latach 70. zasypano pozostałości fos i zniwelowano wały ziemne, sady i ogrody podupadły.

Do dziś zachowały się dwa obiekty dawnego założenia dworskiego: dom gościnny oraz dawna szkoła, zwana też sędziówką, gdyż służyła Pawlikowskim jako miejsce wymierzania kar cielesnych. Z rozległych niegdyś ogrodów zachował się do dziś park, czytelny jest także częściowo dawny układ wodny.

Opis

Zespół dworski znajduje się w północnej części miejscowości, na terenie stosunkowo płaskim, zawiera w swoim obszarze dawne starorzecze rzeki San oraz wyspę otoczoną jego wodami. Od południa i zachodu ogranicza go zabudowa wsi, od północy łąki i pola uprawne i pola uprawne.

Dom gościnny usytuowany jest w południowej części założenia, na wyspie oblanej wodami starorzecza, która od początków założenia mieściła zabudowę mieszkalną. Budynek o rzucie zbliżonym do prostokąta z ryzalitem wieży w narożniku wschodnim i ryzalitem werandy poprzedzającej wejście, wybudowany został w modnym w architekturze willowej przełomu XIX i XX w. stylu szwajcarsko-uzdrowiskowym. Bryła składa się z trzech części: piętrowej, prostopadłościennej przekrytej dachem naczółkowym z facjatą w klatce schodowej i trzema lukarnami w zachodniej połaci dachu, parterowego łącznika z niewielką przeszkloną werandą i dachami naczółkowymi oraz prostopadłościennej, dwukondygnacyjnej wieży przekrytej stromym dachem czterospadowym z niewielkimi lukarenkami w każdej połaci. Ściany murowane są z cegły, w górnych partiach w konstrukcji szachulcowej, dachy kryte dachówką ceramiczną i blachą zakładkową. Elewacje są niesymetryczne, z dachami na różnej wysokości, otworami okiennymi różnej wielkości, prostokątnymi i zakończonymi od góry półkoliście, z prostymi obramieniami okiennymi, w szczytach i dekoracyjnymi elementami muru pruskiego w pasie podokapowym, artykulacja pozioma podkreślona została gzymsem na wysokości parapetów okiem piętra. Wnętrze zachowało swój pierwotny układ o trzech traktach podłużnych.

Oficyna, zwana też sędziówką, powstała na potrzeby szkoły ogrodniczej, usytuowana jest naprzeciw głównego wjazdu na teren zespołu, po południowej stronie drogi, na tzw. majdanie gospodarczym. Wybudowana w stylu klasycystycznym, na rzucie prostokąta, o prostopadłościennej bryle, przekrytej dachem czterospadowym. Budynek wymurowano z cegły i drewna, przekryto dachem pokrytym dachówką ceramiczną. Na elewacjach podziały ramowe: poziomie cokół, gzyms międzykondygnacyjny i gzyms kordonowy oraz pilastry w pionie. Budynek zachował formę i dwutraktowe podziały wnętrza z czasów budowy.

Park krajobrazowy, dawniej wzorowo utrzymany i prowadzony na wysokim poziomie, podupadł po II wojnie. Zachowały się do dziś jedynie nieliczne skupiska starodrzewu pochodzenia obcego i rodzimego, m.in.: lipy, dębu i jesiony oraz platana, miłorzębu, orzecha czarnego i dębu czerwonego.

Zabytek częściowo dostępny dla zwiedzających. Obiekty dostępne z zewnątrz, park dostępny.

Oprac. Barbara Potera, NID OT Rzeszów, 06.11-2014 r.