Historia

Najstarsze wzmianki dotyczące Mazowsza pochodzą z 1228 roku. W poł. XV w. właścicielami wsi była rodzina Dołęgów. W tym czasie prawdopodobnie istniała już w Mazowszu parafia oraz pierwszy drewniany kościół. Wojny w XVII w., które przyniosły spustoszenie wsi, nie wyrządziły poważniejszych szkód budynkowi kościoła. Był on jednak bardzo zaniedbany i wymagał remontu. W 1775 r. jego stan przedstawiał się na tyle źle, że podjęto decyzję o budowie kolejnego, również drewnianego kościoła. Nowa świątynia wzniesiona w 1782 r. także nie przetrwała próby czasu i 1864 r. spłonęła. Funkcję liturgiczną w latach 1870-1900 pełniła wystawiona na cmentarzu tymczasowa, drewniana kaplica. Nowy murowany kościół pw. św. Marcina został wybudowany w 1900 r., w miejscu poprzedniego, drewnianego, konsekrowany w 1901 roku.

Opis

Kościół zlokalizowany w północnej części wsi, usytuowany w klinie lokalnych dróg, po ich północnej stronie. Posadowiony na płaskim terenie, fasadą zwrócony w kierunku południowym. Teren kościelny ogrodzony ażurowym, ceglanym murem na kamiennej podmurówce, w otoczeniu starodrzewia. Budynek wybudowany w stylu neogotyckim, nieorientowany. Wzniesiony na planie prostokąta z półkoliście zamkniętym prezbiterium, parą kaplic po bokach korpusu i prostokątną kruchtą od strony elewacji frontowej.

W narożach, między kaplicami a prezbiterium usytuowane zamknięte trójbocznie aneksy zakrystii i skarbca. Kościół murowany z cegły ceramicznej sygnowanej znakiem „Działyń” na kamiennych fundamentach, ściany wewnętrzne tynkowane. Dachy kryte blachą: nad korpusem i kaplicami siodłowe, nad prezbiterium dach niższy, dwuspadowy przechodzący w stożkowy, nad kaplicą i skarbcem trzypołaciowy, narożny, nad aneksami przy wieży pulpitowy. Wieża zwieńczona hełmem w formie czteropołaciowego ostrosłupa. Elewacje nietynkowane, na cokole z kamieni o nieregularnym obrysie, zwieńczone ozdobnym, ceglanym fryzem z motywem stylizowanych czteroliści, nad którym umieszczono bogato profilowany gzyms podokapowy. Ściany zewnętrzne korpusu i prezbiterium opięte szkarpami o jednym uskoku. Fasada południowa poprzedzona ścianą kruchty, zwieńczoną trójkątnym szczytem z blendami, sterczynami i żabkami, w przyziemiu, której jest ostrołukowy portal. Wieża trzykondygnacyjna ujęta w przyziemiu aneksami zwieńczonymi szczytami sterczynowymi, w narożach szkarpami. Kondygnacje oddzielone ozdobnymi fryzami, formowanymi z cegły, z usytuowanymi na osiach ostrołukowymi oknami. Wnętrze kościoła salowe, prezbiterium i kaplice otwarte do nawy ostrołukowym otworem arkadowym. Wystrój i wyposażenie wnętrza neogotyckie, pochodzące z początku XX wieku. Ołtarz główny z obrazem św. Mikołaja, boczny z obrazem św. Antoniego. W lewej kaplicy ołtarz modernistyczny z lat 20. XX w. dłuta Xawerego Dunikowskiego. We wnętrzu kościoła znajdują się także cztery tablice nagrobkowe upamiętniającego księży: Franciszka Chromańskiego, Macieja Zieniusa, Leona Lissowskiego i Ludomira Rolę-Sadkowskiego. W murowanym chórze muzycznym neogotycki prospekt organowy wykonany w 1910 r. przez Dominika Biernackiego z Dobrzynia nad Wisłą.

Zabytek dostępny.

Oprac. Bernardeta Popek-Olszowa, OT NID w Toruniu, 18-11-2015 r.