Historia

Szpital został wzniesiony w początkach XVI wieku, najstarsza pisana wzmianka o nim pochodzi z 1528 roku. W okresie wojen ze Szwedami obiekt spłonął i ok. 1692 r. został odbudowany. Swą pierwotną funkcję pełnił do początku XX wieku, wówczas przeszedł remont i adaptację na cele mieszkalne. Działania wojenne 1945 roku zabytek przetrwał bez większych strat. W początkach lat 60. XX w. poddano go niefortunnemu remontowi, którego konsekwencją było znaczne zniszczenie historycznej substancji i zachwianie statyki budowli. Popadający w ruinę zabytek otrzymał drugie życie dzięki staraniom Stowarzyszenia Szpitala Jerozolimskiego, które od 2003 roku z różnych źródeł gromadziło środki na odbudowę obiektu. Zasadnicze prace przeprowadzono w latach 2005-2011. W marcu 2011 r. miało miejsce uroczyste otwarcie Szpital Jerozolimskiego, którym zarządza Malborskie Centrum Kultury i Edukacji, w kolejnych latach prowadzono niezbędne prace wykończeniowe we wnętrzu, konserwację elewacji i uporządkowanie najbliższego otoczenia.

Opis

Obiekt usytuowany w południowej części miasta, poza murami średniowiecznego Malborka, przy trakcie prowadzącym do Sztumu; od wschodu i południa otoczony dawnym cmentarzem z zachowanym starodrzewem. Bryła szpitala wolnostojąca, ustawiona na osi północ-południe, po wschodniej stronie ulicy. Budynek renesansowy z dwudziestowiecznymi uzupełnieniami, wzniesiony na rzucie wydłużonego prostokąta (wymiary: 24 x 11 m). Wejścia umieszczone na osi obu dłuższych elewacji, w ich sąsiedztwie zewnętrzne schody do piwnic. Bryła dwukondygnacyjna w części podpiwniczona z wysokim dwuspadowym dachem osłoniętym od północy i południa szczytami o dekoracyjnym wykroju (w poddaszu dwie kondygnacje). Południowa ściana szczytowa wzmocniona trzema masywnymi przyporami. Budynek murowany z cegły o niejednolitym wątku (krzyżykowy i kowadełkowy), w piwnicach sklepienia kolebkowe. Więźba dachowa drewniana, wzmocniona zewnętrzną konstrukcją wspierającą, dach kryty dachówką holenderką. Otwory okienne głównych elewacji o wykroju prostokątnym, w szczytach spory udział okien i blend zamkniętych łukami odcinkowymi, główny otwór wejściowy zwieńczony łukiem koszowym. Elewacja frontowa (zachodnia) o licu ceglanym, siedmioosiowa w parterze, ośmioosiowa w poziomie piętra. Kondygnacje rozdzielone profilowanym gzymsem w formie simy, zwieńczona mocno wysuniętym okapem z rzędem skośnie ustawionych belek pełniących funkcje wzmacniającą. Stolarka okienna drobnopodziałowa współczesna. Elewacja tylna (wschodnia) opracowana podobnie (bez gzymsu i okapu). Elewacja boczna (północna) w poziomie parteru dwuosiowa, poziom piętra wydzielony gzymsem i włączony w strefę pięcioosiowego szczytu. Krawędzie szczytu w formie lekko wklęsłych spływów. W polu szczytu sześć tynkowanych pilastrów biegnących przez dwie kondygnacje i szerokie poziome pasy tynkowanych fryzów ujętych od góry i od dołu gzymsowaniem. Najwyższa kondygnacja szczytu bez podziałów wertykalnych, w zwieńczeniu wyoblony naczółek i prostopadłościenne sterczyny. Obramienia okien tynkowane, w poziomie piętra z drewnianymi nadprożami, w wyższej kondygnacji z motywem klińców. Elewacja południowa bez podziałów wertykalnych, z tynkowaną strefą piętra i trójkątnym naczółkiem w zwieńczeniu. Wnętrze dwutraktowe z salą wystawową w części południowej parteru, układ dostosowany do współczesnych potrzeb; historyczny wystrój nie zachowany.

Zabytek dostępny. Obiekt należy do Malborskiego Centrum Kultury i Edukacji (www.kultura.malbork.pl).

Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 26-08-2015 r.