Historia

W 1924 r. właściciele realności na tyłach pn. pierzei rynku w Sanoku, bezpośrednio przy Pl. Zamkowym, m. in.: I. Majer, J. Schmitzker i E. Feibusch zrzekli się części swoich parcel na rzecz budowy Domu Modlitwy „Klaus Sadogóra”. Synagoga wzniesiona w latach 1924-26 należała do chasydów z Sadogóry – zwolenników Izraela Friedmana z Różyna – dlatego zwana była Sadagórską, albo Małą. Wybudowana była naprzeciwko głównej synagogi w Sanoku, którą hitlerowcy spalili w nocy z 16 na 17 września 1939 r. Śladów po niej, podobnie jak po dwóch innych nie wiele pozostało, przetrwała niemal bez zniszczeń tylko Mała Synagoga. Po wojnie urządzono w niej stolarnię, a później zaadaptowano na magazyn Archiwum Państwowego w Sanoku. W trakcie remontu rozpoczętego w 1985 r. przestrzeń wewnętrzną budynku podzielono na dwie kondygnacje, w dolnej przebito nowe otwory okienne i drzwiowe, a w górnej większość zamurowano. Wprowadzono kanał osuszający i wykonano remont elewacji pn. i zach. Archiwum mieściło się w synagodze przez 30 lat.

W 1991 r. z inicjatywy sanockich żydów, mieszkających w Tel Awiwie, Lei i Szamaja Silbermanów oraz Jakuba Gurfeina, odsłonięto tablicę pamiątkową umieszczoną na ścianie synagogi z napisem o treści: „W tym budynku mieściła się do czasów okupacji synagoga żydowskich mieszkańców Sanoka. Cudem ona ocalała od zdewastowania przez hitlerowskich morderców”. Od 2012 r. synagoga jest nieużytkowana.

Opis

Synagoga usytuowana jest na tyłach pn. pierzei Rynku, przy niewielkim Pl. Zamkowym, pomiędzy zwartą zabudową kamienic i oficyn. Zbudowana została na planie zbliżonym do kwadratu, jako jednokondygnacyjna, halowa, z wąską przestrzenią wydzieloną od strony zach. z przeznaczeniem na przedsionek, kryta dachem dwuspadowym. Wymurowana jest z cegły i otynkowana.

Elewacja szczytowa, zach., ujęta jest pilastrami narożnymi i rozczłonkowana pilastrem dzielącym fasadę na dwie niesymetryczne części - od pn. trzyosiową i od pd. jednoosiową. Okna w górnej partii osadzone zostały wtórnie w miejscu dawnych, wydłużonych, zamkniętych półkoliście i podbudowane pasem podokiennych płycin. W drugiej i czwartej osi od pn. znajdują się blendy. W przyziemiu zaś występują dwa okna prostokątne (wtórne). Szczyt z okrągłą blendą w polu zwieńczony jest profilowanym, wysuniętym gzymsem. Elewacje boczne: trzyosiowa od pd., z pilastrami rozdzielającymi prostokątne okna osadzone w półkoliście zamkniętych blendach  oraz dwuosiowa od pn., pierwotnie z czterema oknami. W elewacji wsch. znajduje się wejście wraz dwoma (wtórnie osadzonymi) oknami.

Wnętrze podzielone jest na dwie kondygnacje a przedsionek zamieniony na klatkę schodową. Brak oryginalnego wystroju i wyposażenia.

Oprac. dr Jadwiga Stęchły, OT NID w Rzeszowie, 12-01-2019 r.