Historia

Wieś wzmiankowana w 1341 roku. W 1385 roku wielki mistrz krzyżacki Konrad Zöllner von Rothenstein, nadał Małą Komorzę na własność Tomaszowi i Jandrowi z Ciecholewa. W 1570 roku miejscowość należała do rodziny Malechinskich i Kormorskich. W połowie XVIII wieku przeszła w posiadanie Tomasza i Mariana Czapskich. Kolejnymi właścicielami do 1939 roku była rodzina Janta-Połczyńskich. Dwór został zbudowany w połowie XIX wieku przez Nepomucena Janta-Połczyńskiego, który sprzedał całą posiadłość bratu Adamowi. Po podziale majątku w 1896 roku Adam Janta-Połczyński wraz z żoną Heleną przeprowadził się  z dworu w Wysokiej do pałacu w Małej Komorzy. Po jego śmierci w 1901 roku do 1929 roku właścicielem była Helena Janta-Połczyńska. Następnie majątkiem zarządzał jej syn Stanisław Janta Połczyński. W tym czasie powierzchnia majątku wynosiła 869 ha. W okresie międzywojennym, około 1935 roku przeprowadzono przebudowę elewacji frontowej. Wcześniejszy portyk w elewacji frontowej tworzący dwie murowane kolumny zewnętrzne i dwa wewnętrzne metalowe słupy, zastąpiono murowanymi kolumnami, poszerzono schody i wykonano prace związane z użytkowaniem balkonu. Ostatnimi, przedwojennymi właścicielami Małej Komorzy byli synowie Stanisława tj. Aleksander i Tomasz Janta-Połczyńscy. Po śmierci Aleksandra spadkobiercą został Tomasz, który od początku lat 90. XX wieku czynił starania o odzyskanie majątku. W trakcie działań wojennych na początku 1945 roku pałac uległ spaleniu. Od 1949 roku właścicielem majątku, w tym pałacu stał się Skarb Państwa. W 1970 roku niewłaściwie użytkowany jako obiekt mieszkalny, uległ spaleniu. W 1972 roku pałac został przejęty przez PGR Tuchola i rozpoczęto prace przy jego odbudowie. W wyniku zakończonej  przebudowy i remontu w 1975 roku pałac znacznie zatracił cechy zabytkowe. Kolejny etap remontu przeprowadzono w latach 1985-1988. W następnych latach pałac pełnił funkcję ośrodka szkoleniowo-hotelowego przez PGR Tuchola. W 1993 roku obiekt został przejęty przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa. Nieużytkowany od końca lat 90. XX wieku do 2005 roku ulegał stopniowej destrukcji. W 1995 roku Tomasz Janta-Połczyński wystąpił z wnioskiem o przekazanie i przejęcie przez niego zespołu dworsko-parkowego. W marcu 1997 roku właścicielem został Artur Janta-Połczyński, syn Tomasza. W 1999 roku przeprowadzono wymianę pokrycia dachu i rozpoczęto remont  z przeznaczeniem na hotel. W trakcie prac, w oparciu o materiały ikonograficzne przywrócono pierwotną  oprawę elewacjom. 

Opis

Obszar parkowy z pałacem zlokalizowany na południe od drogi z Żalna do Czersk. Od zachodu ograniczony drogą z Tucholi do Nadolnej Kraczmy, od północy granicę pomiędzy założeniem, a wsią wytycza otynkowany mur, analogiczny od południa. Od wschodu przed pałacem roztacza się rozległe założenie parkowe. Pałac późnoklasycystyczny, usytuowany na niewielkim wzniesieniu, w centrum założenia parkowego o charakterze krajobrazowym. Obiekt wybudowany na planie prostokąta, na osi północ-południe, murowany, otynkowany, piętrowy na wysokich piwnicach, z dwuspadowym dachem pokrytym dachówką. Od zachodu elewacja frontowa zryzalitowana z portykiem kolumnowym podpierającym balkon, poprzedzona schodami. Do pałacu na osi od zachodu prowadzi aleja z kolistym podjazdem z wjazdem przed fronton. Elewacje dzielona prostokątnymi oknami w profilowanych opaskach, większe na parterze z naczółkiem, mniejsze na piętrze. Okna piwnic niewielkie, w kształcie leżącego prostokąta. Elewacje dzieli gzyms międzykondygnacyjny. Elewacja zachodnia - frontowa - dziewięcioosiowa na wysokim cokole, na osi część środkowa, zryzalitowana - trójosiowa, poprzedzona portykiem z czteroma kolumnami, dźwigającym balkon z metalową balustradą. Kolumny wsparte na czworobocznych bazach, z dwudzielnymi głowicami. Na osi parteru wejście główne z dwoma oknami po bokach, zamknięte łukiem pełnym, z boniowanymi ścianami. Portyk poprzedzają szerokie schody ujęte po bokach murowaną, ażurową balustradą. Piętro w części środkowej, z trzema prostokątnymi otworami i osiowo umieszczonymi drzwiami balkonowymi. Po bokach duże prostokątne okna dzielone pilastrami, w narożach parzyste pilastry z głowicami o motywie roślinnym, z płycinami. Całość dźwiga uproszczone belkowanie z podłużną płyciną i gzymsem konsolkowym. Ponad belkowaniem trójkątny przyczółek, z umieszczonym na osi herbem Janta-Połczyńskich. Piętro po bokach ryzalitu z mniejszymi oknami. Elewacja północna - pięcioosiowa, w szczycie prostokątne okienko. Elewacja wschodnia - ośmioosiowa, z wyjściem na piątej osi od wschodu, poprzedzona prostokątnym podestem i schodami. Elewacja południowa - sześcioosiowa z zadaszoną werandą i schodami od zachodu i wschodu. Wnętrze parteru dwutraktowe z dawną sienią i salonem na osi, w sieni klatka schodowa na piętro. Obecnie układ częściowo zatarty wcześniejszymi przebudowami. Pomieszczenia parteru - strop z płyt żelbetowych, w piwnicy kolebkowe. Pałac otacza park krajobrazowy z 2. połowy XIX wieku o powierzchni 5.0 ha, w oparciu o naturalne ukształtowanie terenu, ze zróżnicowanym drzewostanem m.in. z wierzbami białymi, świerkiem pospolitym, klonem jaworem oraz karaganą syberyjską. Na osi frontonu pałacu, od strony zachodniej, droga i podjazd otaczający duży gazon. Od elewacji wschodniej otwarty teren obniżający się ku trzem stawom. Główną kompozycję parku stanowi główna oś wschód-zachód wytyczona przez całe założenie. Na całym terenie rozmieszczone swobodnie ciągi spacerowe. W latach 1973-1975 uczytelniono pierwotny układ kompozycyjny parku. Kolejne prace wykonano w 1999 roku.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Mirella Korzus, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 19.12.2014 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna, Dwór, oprac. Chojnacka B., 1999, Archiwum Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Bydgoszczy oraz Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11 : Dawne województwo bydgoskie, z. 17: Tuchola i okolice, Warszawa 1979, s. 16.
• Parucka K., Raczyńska-Mąkowska E., Katalog zabytków województwa bydgoskiego, Bydgoszcz 1997, s. 216.
• Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, Województwo bydgoskie 5, cz. 2, Warszawa 1997, s. 452.