Widoczne pozostałości łutowieckiego założenia są bardzo rachityczne, ale badania archeologiczne wykazały, że obiekt ten był niedużym dwuczłonowym zamkiem. Zachowane relikty, nawarstwienia kulturowe i zabytki ruchome w nich zalegające są bardzo cennym źródłem do poznania architektury obronnej późnego średniowiecza i historii regionu.

Usytuowanie i opis

Zabytek znajduje się na północ od wsi, około 50 m od ostatnich zabudowań, na skale wapiennej, której wysokość wynosi około 392 m n.p.m. Wznosi się ona ponad otaczający ją teren na około 22 m, a jej potencjalna powierzchnia użytkowa jest niewielka i wynosi około 525 m². Rachityczne pozostałości, to jest bardzo niewielki fragment muru z kamienia łamanego (o długości około 3,5 m i szerokości maksymalnej 0,7 m), widoczny jest na wschodniej stronie ostańca skalnego. Według ustaleń Czesława Hadamika fragment ten należał do muru obwodowego małego dziedzińca górnego. Generalnie zabytek jest bardzo słabo czytelny w terenie.

Historia

Zamek-strażnica w Łutowcu nie jest odnotowany w źródłach pisanych, tak więc nie jest znany ani czas funkcjonowania, ani osoba fundatora. Według starszych hipotez, zgłaszanych przez Bohdana Guerquina i Marcelego Antoniewicza, obiekt został wzniesiony przez króla Kazimierza Wielkiego (ur. 1310 - zm. 1370), natomiast Stanisław Kołodziejski uważa, że mógł on powstać dopiero w latach 1370-1391, z inicjatywy księcia Władysława Opolczyka (ur. 1326-1332 (?) - zm.1401). Według wyżej wymienionych badaczy strażnica miała być elementem królewskiego, bądź książęcego systemu obronnego. Nowsze badania archeologiczne, przeprowadzone na początku XXI w. przez Czesława Hadamika, wydają się jednak dowodzić, że założenie zostało wzniesione najwcześniej w schyłku XIV w., a więc już po śmierci Kazimierza Wielkiego. Czesław Hadamik uważa również, że jest coraz mniej prawdopodobne, że obiekt wybudował Władysław Opolczyk, a fundatora upatruje w rodzie Lisów koziegłowskich. Wg. tego badacza zamek-strażnica funkcjonował w XV w. i mógł istnieć do pierwszych dekad wieku XVI. Należy dodać, że informacja o wisi Łutowiec pojawia się w źródłach pisanych dopiero w 1399 r. Na początku XV w. wieś wchodziła w skład dóbr mirowskich i należała do rodu Lisów z Koziegłów, a od 1408 r. była własnością Koziegłowskich, którzy w 1424 r. nadali jej prawa niemieckie. W 1445 r. Łutowiec przeszedł w ręce Hińczy z Rogowa, a od 1487 r. należał do Myszkowskich. Poza tym warto nadmienić, że podczas archeologicznych badań wykopaliskowych na stanowisku znaleziono również fragmenty ceramiki ludności kultury łużyckiej z epoki brązu.

Stan i wyniki badań

Badania archeologiczne na stanowisku odbyły się dopiero w XXI w., to jest w latach 2005, 2006 i 2011. Prace prowadził Czesław Hadamik, który wykazał, że zamek w Łutowcu był dwuczłonowy. Obiekt składał się z posadowionej na skale części górnej oraz z dziedzińca dolnego, który przylegał do ostańca skalnego od południa, i który był otoczony murem obwodowym. Trzeba jednak przyznać, że nieduży zakres badań wykopaliskowych nie pozwala na rekonstrukcję planu założenia obronnego.

Zabytek jest dostępny przez cały rok.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 07.10.2014 r.

Bibliografia  

• Antoniewicz M., Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Geneza - funkcje - konteksty, Kielce 1998.
• Błaszczyk W., Inwentaryzacja średniowiecznych zamków i strażnic murowanych na wyżynie jurajskiej, „Rocznik Muzeum w Częstochowie” 1966, t. 2, s. 9-34.
• Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1984.
• Hadamik Cz., Zamek w Łutowcu. Rezultaty dotychczasowych badań archeologicznych oraz potrzeby badawcze, „Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego. Blaski średniowiecza” 2012, t. 4, s. 159-176.
• Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2007.
• Kołodziejski S., Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego, Kraków 1994.