Dla wzniesienia murów klasztoru wykorzystano pozostałości średniowiecznego domu zamkowego.

Historia

Klasztor reformatów w Lutomiersku ufundowany został w 1651 r. przez wojewodę rawskiego Andrzeja Grudzińskiego h. Grzymała. Przeznaczył on na ten cel m.in. pozostałości niewspominanego w żadnym przekazie pisanym średniowiecznego zamku, którego wzniesienie było przypisywane przez badaczy bądź potomkom Jana z Chełmicy, czyli Lutomierskim h. Jastrzębiec, bądź też Niechmirowskim h. Róża, a ostatnio łączone jest również z którymś z żyjących w 1. poł. XV w. przedstawicieli rodu Zarębów z Kalinowej. Budowa założenia klasztornego ukończona została w 1659 roku. Obiekt w końcu XVIII w. spłonął i został odbudowany. W 1864 r. lutomierski konwent reformatów zlikwidowano, a zespół przeszedł w ręce biskupa włocławskiego, który mianował zarządzających nim księży rektorów. W 1914 r., podczas działań wojennych kościół i klasztor strawił pożar - zniszczeniu uległy dachy poważnie nadwątlone zostały mury oraz runęły sklepienia. Odbudowa przeprowadzona wg projekty Józefa Kabana-Korskiego nastąpiła po przejściu założenia we władanie powstałej w 1921 r. diecezji łódzkiej. Większość prac przy kościele ukończono do 1925 r., a w rok później cały obiekt przejęli Księża Salezjanie. Kontynuowali oni prace remontowe, wznieśli nowe budynki a w klasztorze założyli dom dziecka, który funkcjonował - z przerwą w okresie wojny - do 1951 r., kiedy to pożar zniszczył dach i piętro budynku. Ponownie odbudowany na pocz. lat 70. XX w. klasztor stał się domem rekolekcyjnym oraz ośrodkiem dla młodych księży. W 1996 r. otwarto w nim Salezjańskie Liceum Muzyczne im. ks. Antoniego Chlondowskiego, którego działalność kontynuują dziś Salezjańska Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna II st. oraz Salezjańska Szkoła Muzyczna II st., na których potrzeby wzniesiono w sąsiedztwie klasztoru nowy budynek.

Obiekt był przedmiotem badań archeologiczno-architektonicznych prowadzonych w 1976 r. przez zespół Zakładu Archeologii Polski Środkowej Instytutu Historii Materialnej Polskiej Akademii Nauk w Łodzi (ob. Instytut Archeologii i Etnologii PAN) w Łodzi kierowany przez Tadeusza Poklewskiego. Później w 1988-1990 r. prace badawcze prowadzili tu Zbigniew Lechowicz i Tadeusz J. Horbacz, a w 1997 r. samodzielnie ten ostatni.

Opis

Zespół klasztorny wznosi się ok. 400 na wschód od rynku dawnego miasta Lutomiersk a zarazem ok. 200-250 m od skraju jego zabudowań, przy czym położony jest w zalewowej dolinie rzeki Ner, na jej lewym, brzegu, u ujścia strugi zwanej dawniej Wrzącą, a dziś noszącej nazwę Zalewka. Jest to założenie barokowe. W wyniku prac konserwatorskich w elewacji południowej odsłonięto ścianę frontową gotyckiego domu zamkowego. Zabudowania klasztorne wzniesiono na zajmującej ok. 1 ha, sztucznie nadsypanej, częściowo wygrodzonej tynkowanym murem, zbliżonej kształtem do kwadratu platformie położonej w obrębie obszernej, mierzącej ok. 5 ha działki sąsiadującej od wschodu z drogą łączącą Lutomiersk z Łodzią, a od południa ograniczonej przebiegiem ul. M. Kopernika. Platforma odsunięta jest o ok. 70 m na zachód od wyżej wymienionej drogi i ok. 30 m od ulicy. W jej południowo zachodnim narożniku zlokalizowane zostały murowane z cegły, tynkowane stanowiące zwartą kompozycję, zabudowania klasztorne - tj. usytuowany w przybliżeniu na linii północ-południe jednonawowy kościół, z węższym, oszkarpowanym, zamkniętym prostą ścianą prezbiterium oraz przylegający do niego od wschodu piętrowy, częściowo podpiwniczony klasztor z wysokim, użytkowym poddaszem, rozplanowany wokół trapezowatego wirydarza. Pozostałe, nowsze budynki zespołu zajmują wschodnią część platformy. W obrębie przylegającej do fasady kościoła, wydzielonej murem części d. cmentarz kościelnego znajduje się pochodząca z 1791 r. figura Niepokalanego poczęcia N.P. Marii ustawiona na wysokim postumencie oraz dwa nagrobki - z 1845 i 1848 roku.

Kościół dostępny w dni świąteczne, w dni powszednie dostępny po uprzednim uzgodnieniu. Klasztor od wewnątrz nie jest udostępniony do zwiedzania.

Oprac. Janusz Pietrzak, 21.12.2014 r.