pozostający w stanie trwałej ruiny. Zachował do dnia dzisiejszego czytelny układ funkcjonalny późnośredniowiecznej rezydencji możnowładczej z murami obwodowymi i reliktami budynków skupionych wokół dziedzińca oraz charakterystyczną wieżą. Budowla idealnie wykorzystuje ukształtowanie i walory obronne terenu, na którym powstała.

Historia

Wzniesiony na miejscu wcześniejszego grodu (lokalna kasztelania, utworzona prawdopodobnie przez Bolesława Krzywoustego ok. 1108 r., wzmiankowana była w bulli papieża Hadriana IV z 1155 r.). Najstarsze fragmenty obecnego zamku pochodzą z 4 ćw. XII i 1 ćw. XIII w. i łączone są z książętami Bolesławem I Wysokim lub Henrykiem I Brodatym. Wyróżnia się sześć faz rozbudowy, związanych z powstawaniem kolejnych obiektów wchodzących w skład kompleksu. W okresie romańskim (trzy pierwsze fazy), datowanym na 2 poł. XII-1 poł. XIII w. powstał dom mieszkalny, kaplica i dwie wieże zamku górnego (na północnym i południowym jego krańcu). Zamek sporadycznie służył za rezydencję, zamieszkiwali go głównie burgrabiowie: marszałek dworu Henryka I jaworskiego Konrad von Zedlitz i jego synowie (dziedziczne lenno), książęcy ochmistrz Nickel Bolcze, komornik cesarza Karola IV i starosta wrocławski Tymon von Kolditz a następnie rycerze z rodów von Redern i von Zedlitz. W latach 1377-91 warownię otoczono murem od strony południowej, poszerzając obwód obronny. Częściowo rozebrano południową wieżę, włączając ją w ciąg murów i wystawiono nowy budynek mieszkalny (faza IV, „gotycka”). Prawdopodobnie wtedy wzniesiono mury obronne zamku średniego po północnej stronie założenia. W 2 poł. XIV w. (najpewniej po 1465 r.) powstała wysoka, cylindryczna wieża w sąsiedztwie rozebranej. Być może wtedy zrealizowano fortyfikacje zamku dolnego z kilkoma półkolistymi basztami/bastejami (faza V, „gotycka”). W 1567 r. z inicjatywy komisarza cesarskiego Sebastiana von Zedlitza rozpoczęto przebudowę zaniedbanego zamku wg planów Jerzego Włocha (George „der Wahlich”). Przemurowano część ścian budynków, wymieniono dachy i podwyższono wieżę południową. Mury obwodowe zwieńczono attykami Wybudowano instalację wodociągową, likwidując problem zaopatrzenia warowni w wodę (faza VI, „renesansowa”). W trakcie wojny trzydziestoletniej zamek, oprowiantowany i obsadzony wojskiem, oblegany był bezskutecznie przez Szwedów (1640 r.). W 1645 r. szwedzki gen. Koenigsmark ostrzałem artyleryjskim zmusił cesarską załogę do poddania się. 06.09.1646 r. wojska cesarskiego gen. Montecucoli zdobyły zajęty przez Szwedów zamek i spaliły go. Materiał rozbiórkowy z opuszczonego zamku użyty został m.in. do budowy znajdującego się na południe pałacu (1653-63). Warownia stała się atrakcją turystyczną już na przełomie XVIII/XIX w., zwiedził ją podczas podróży po Śląsku John Quincy Adams (1800 r.) oraz następca tronu pruskiego, późniejszy cesarz Wilhelm I z małżonką i księciem Antonim Radziwiłłem wraz z rodziną (1824 r.). Z inicjatywy Wilhelma von Haugwitz w k. XIX w. zamek odgruzowano, zabezpieczono i wykonano schody na szczyt wieży, gdzie urządzony został punkt widokowy. W latach 1936-37 zabezpieczono mury wieży Ruinę konserwowano w latach 1955-56, ale jej stan nadal się pogarszał. Poważniejsze prace rewitalizacyjne zainicjowano dopiero w 2005 r. Od 1988 r. na zamku prowadzone są systematyczne badania archeologiczno-architektoniczne.

Opis

Ruiny nieregularnego zamku górskiego, wznoszące się na szczycie diabazowej Góry Zamkowej nad znajdującą się po wschodniej stronie doliną Bobru i miastem Wleń. Wzniesione na wys. 384 m n.p.m. założenie o wydłużonym planie i głównej osi przebiegającej z południa na północ. Najstarsza część - zamek górny - ulokowana na skalnym plateau z wysuniętą ku południowi ostrogą. Zamknięta obwodem wysokich, sięgających ponad 10 m wysokości murów obwodowych z włączonymi w ich ciąg reliktami najstarszej, sześciobocznej wieży na południowym krańcu. Po wschodniej stronie zbliżonego do trójkąta dziedzińca usytuowane najwcześniejsze elementy założenia: czworoboczny dom mieszkalny z regularnych kamiennych ciosów z pozostałościami ogrzewania typu hypokaustycznego (dawne palatium) oraz kaplica z absydą, którym towarzyszą od południa późniejsze budynki z tzw. Kinderstube. Naprzeciw, wzdłuż wschodniego odcinka muru, pozostałości dwukondygnacyjnego gotyckiego pałacu. Całość uzupełnia słabo obecnie widoczna wieża mieszkalno-obronna na planie kwadratu w północno-wschodnim narożniku zamku górnego, w bezpośrednim sąsiedztwie bramy oraz masywna, zachowana do wysokości 14 m cylindryczna wieża w narożniku południowym - donżon. Na północ słabo dotychczas zbadany obszar zamku średniego, położony niżej i skomunikowany z zamkiem górnym za pomocą stromej rampy lub schodów, prowadzonych nad urwiskiem skalnym. Otoczony murem o wzmocnionym północnym narożniku - wyposażonym w basztę lub basteję przy bramie prowadzącej na zamek dolny. Teren zamku dolnego opasują z trzech stron słabo obecnie uchwytne mury z nieregularnie rozmieszczonymi, półkolistymi bastejami, z których dwie (zachowane fragmentarycznie) flankowały stosunkowo niewielką główną bramę w północnym, krótkim odcinku umocnień. Na dziedzińcu zamku dolnego pozostałości pomnika Fryderyka Gotharda von Gruenfeld z 1804 r. (dłuta Johanna Gottfrieda Schadowa), zmarłego bezpotomnie właściciela majątku.

Obiekt ogólnodostępny, znajduje się na oznaczonym szlaku turystycznym.

Oprac. Piotr Roczek, 25.06.2015 r.