Usytuowany w otoczeniu lasów i parku obejmuje: pawilon I - dawny pensjonat i dwie leżakownie, pawilon II i willę dyrektora. Dwie pierwsze bu-dowle (pawilon I i leżakownie) powstały w latach 1898-1902 w stylu szwajcarskim, popularnym typie architektury uzdrowiskowej w Europie w końcu XIX w. Kolejne obiekty zespołu wybudowano w okresie II Rzeczypospolitej w stylu modernistycznym. Oprócz wpisanych do rejestru zabytków pawilonu II i willi dyrektora należą do nich również budynki zaplecza gospodarczego.

Historia

W Ludwikowie, miejscowości oddalonej o 25 km od Poznania i 3 km od Mosiny znajduje się „Sanatorium Chorób Płuc i Gruźlicy Staszycówka”. O jego lokalizacji zadecydowało zorgani-zowane w tym miejscu już w 1886 r. obszernych terenów rekreacyjnych i wypoczynkowych dla mieszkańców Poznania. W latach 1898-1902 powstał tutaj pensjonat z restauracją i dwie leża-kowanie, zbudowane przez spółkę „Gesellschaft Luftkurort und Willenanlage Ludwigshohe”. Niezwykle urokliwy teren, o wyjątkowo korzystnych warunkach klimatycznych wzbudzał bar-dzo duże zainteresowanie. Nowi właściciele, spółka „Sanatoriums und Siedlung Genossenschaft Ludwigs”, uruchomili w 1911 r. połączenie kolejowe pomiędzy Ludwikowem a Poznaniem (sta-cja kolejowa Osowa Góra). Przełomowym momentem w historii zespołu był rok 1925, wtedy obiekty przejął Zarząd ubezpieczalni Krajowej w Poznaniu, a po centralizacji systemu ubezpie-czeń Związek Kas Chorych z siedzibą w Warszawie. Przebudowano i unowocześniono wów-czas istniejące obiekty, a podczas uroczystego otwarcia w styczniu 1927 r. oficjalnie nadano ze-społowi status sanatorium. W latach 1929-1934, wg projektów architekta Mariana Pospieszal-skiego, wybudowano nowy pawilon dla kobiet, budynek portierni, dom mieszkalny dla pracow-ników, willę dla dyrektora oraz dziesięć niewielkich pawilonów dla mężczyzn (tzw. szałasów). Zmodernizowano dawny pensjonat oraz wybudowano nową stacje pomp z własnym ujęciem wody (1938 r.), uporządkowano teren, założono park, sad i ogród warzywny. Nowoczesna in-frastruktura umożliwiła przyjęcie w sanatorium 200 kuracjuszy. Dużą popularnością cieszyła się działalność terapeutyczna placówki, w której oprócz przebywania na świeżym powietrzu i wzmacniającej diety, stosowano najnowsze ówcześnie metody kuracji m.in. ”leczenie odmą, zło-tem, solami metali ciężkich, tuberkuliną i światłoleczeniem”. Rozwój sanatorium przerwał wy-buch II wojny światowej. Niemcy wykwaterowali chorych i zorganizowali zakład wychowaw-czo-wynaradawiający dla polskich dziewczynek. W 1942 r. założono sanatorium chorób płuc dla dorosłych. W okresie od stycznia 1945 r. do października 1945 r. znajdował się tutaj szpital woj-skowy armii radzieckiej. Po wojnie do 1966 r. obiekt funkcjonował, jako sanatorium dla dzieci chorych na gruźlicę. Następnie przekształcony na sanatorium dla dorosłych, od 1979 roku nosi nazwę „Sanatorium Chorób Płuc i Gruźlicy Staszycówka w Ludwikowie”.

Opis

Powstałe w XIX w. Ludwikowo nazwę zawdzięcza francuskiemu właścicielowi, który to nadał ją swojej ziemi na cześć króla Ludwika XIV. Na gruntach położonych wśród wzgórz moreno-wych pomiędzy jeziorami Kociołek i Budzyńskim, na szczycie Góry Staszica (112m n.p.m.) powstał pensjonat, który dał początek dzisiejszemu sanatorium. Pięknie położony nawiązuje do modnego stylu szwajcarskiego, popularnego w Europie typu budownictwa uzdrowiskowego z końca XIX w. Dwukondygnacyjny budynek, wzniesiony na rzucie prostokąta z narożnymi ryzalitami, nakryty jest wysokim dachem, urozmaiconym lukarnami z licznymi ozdobnymi elemen-tami snycerskimi. Bryłę ożywiają wystawki, balkony i tarasy, których zupełnie pozbawiona jest dobudowana w latach 20 XX w. część północna. Szczególnie starannie opracowano fasadę, w której uwagę zwraca wypełnione witrażem wysokie okno klatki schodowej. Wnętrze w parterze mieściło dużą salę rekreacyjną z biblioteką, bilardem, stolikami do gier towarzyskich, jadalnie oraz gabinety lekarskie i diagnostyczne, na piętrze znajdowały się pokoje mieszkalne kuracjuszy.

Po wschodniej stronie pensjonatu znajduje się ogród z kwadratowym dziedzińcem wypełnionym niską zielenią. Zamykają go dwie długie ażurowe werandy w stylu szwajcarskim tzw. leżakow-nie. Parterowe, drewniane budynki zostały wykonane w konstrukcji słupowej, na ceglanej pod-murówce, z bogatym detalem snycerskim w pawilonie wschodnim (z 1890 r.) i skromniejszym w północnym (z 1910 r.). Otwarte szerokimi ozdobnymi prześwitami werandy nakrywają dwupo-łaciowe dachy. Oś kompozycyjną wyznaczają ozdobne ryzality pawilonów. W centrum ogrodu stoi na postumencie figura Matki Bożej Niepokalanej.

Kontynuowana w latach międzywojennych rozbudowa sanatorium objęła południową część za-łożenia, w której powstały (przy wjeździe do zespołu) budynek portierni (1933 r.), willa dyrekto-ra (1929 r.), dwupiętrowy pawilon dla kobiet (l. 1929-1930) oraz budynek mieszkalny dla perso-nelu (1933 r.). Willa stanowi szczególnie ciekawy przykład budynku nawiązującego swą archi-tekturą do dworu polskiego. Ten parterowy murowany z cegły budynek, nakryty czterospado-wym dachem z dwoma wystawkami, wzniesiono na rzucie prostokąta. Fasada ogrodowa zdo-minowana została przez wysoki, dwukondygnacyjny, czterokolumnowy portyk z półkolistym ta-rasem.

Pawilon II, wzniesiony w formie modernistycznej, typowej dla architektury uzdrowiskowo - kurortowej II Rzeczypospolitej, zachował bryłę i wystrój elewacji oraz pierwotną funkcję. Trzy-kondygnacyjny, podpiwniczony, murowany budynek na rzucie prostokąta z półkolistymi anek-sami w elewacjach bocznych i dwoma ryzalitami od północy został nakryty czterospadowym dachem, urozmaiconym półkolistymi oknami. Otynkowane, symetrycznie zakomponowane ele-wacje zaakcentowane zostały szerokimi horyzontalnymi opaskami. Bryłę frontową elewacji wy-różniają dwa ryzality mieszczące klatki schodowe. Pomiędzy nimi, na piętrze, znajduje się długi balkon wsparty na czterech kolumnach. Elewacja ogrodowa zdominowana została tarasem, bal-konem na czterech filarach i zaokrąglonymi parterowymi aneksami. Wnętrze pawilonu zachowa-ło 2, 5 traktowy układ korytarzowy.

Park ma urozmaiconą konfigurację i wyróżnia go wyjątkowo bogaty drzewostan. Pierwotny zo-stał utworzony wokół pensjonatu w 1883 roku i składał się z lasu, łąk oraz ogrodu. Rozbudowa parku była kontynuowana w latach dwudziestych. Wówczas park zmodernizowano i powięk-szono. Przy nowo powstałych pawilonach uformowano klomby, założono fontanny i trawniki, wytyczono ścieżki. Pośród sosnowego lasu w centrum postawiono dziesięć drewnianych tzw. „szałasów”. Szczególną atrakcją parku stała się niewielka altana ze zdrojem wody tzw. Ludwi-czanki. W parku znajduje się nowa kaplica pw. św. Michała Archanioła z relikwiami św. Ojca Pio.

Zabytek, użytkowany zgodnie ze swoim przeznaczeniem.

oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 16-11-2015 r.