Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Stary cmentarz żydowski - Zabytek.pl

Stary cmentarz żydowski


cmentarz żydowski 1. poł. XVI w. Lublin

Adres
Lublin, Kalinowszczyzna

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. Lublin, gm. Lublin

Tradycja historyczna datuje początki społeczności żydowskiej w Lublinie na czasy Kazimierza III Wielkiego, jednak najstarsze wzmianki pochodzą dopiero z 2.

połowy XV wieku.

Wówczas to Kazimierz IV Jagiellończyk nadał Żydom w Lublinie przywilej swobodnego handlu (1453). Osiedlali się na Podzamczu — otrzymany przez Lublin w 1535 r. przywilej królewski de non tolerandis Judaeis uniemożliwiał im stałe zamieszkiwanie w obrębie murów miejskich, przyczyniając się jednocześnie do trwającej aż do 1862 r., separacji żydowskiej części miasta od chrześcijańskiej. Na epokę zygmuntowską przypadł okres bujnego rozwoju lubelskiej gminy (liczącej już blisko 1000 członków). Zygmunt II August w 1556 r. potwierdził wewnętrzną autonomię jurysdykcyjną i administracyjną kahału. 11 lat później uzyskano przywilej królewski na budowę synagogi murowanej. W latach 1580–1764 w Lublinie zbierał się i obradował ustanowiony przez króla Stefana Batorego tzw. Sejm Czterech Ziem (Waad Arba Aracot).

Kres prosperity położyły wojny połowy XVII wieku. W 1655 r. wojska moskiewsko-kozackie spaliły żydowskie miasto, mordując ponad 2000 mieszkańców.  Gmina lubelska w pełni odrodziła się dopiero w drugiej połowie XVIII wieku. Część Żydów lubelskich zasiliła szeregi frankistów, ale na przełomie XVIII i XIX w. za sprawą cadyka Jaakowa Icchaka Horowitza, zwanego Widzącym z Lublina, miasto stało się jednym z najważniejszych ośrodków chasydyzmu w kraju.

Od 1862 r. Żydzi (stanowiący połowę populacji Lublina) mogli osiedlać się w rejonie reprezentacyjnego Krakowskiego Przedmieścia, okolicach ulicy Lubartowskiej i na Starym Mieście. W odrodzonej Polsce Lublin pozostał ważnym ośrodkiem żydowskiego życia społecznego, kulturalnego i oświatowego. W 1939 r., w przededniu wybuchu wojny, żydowska społeczność Lublina liczyła 43 tysiące osób, stanowiąc 35% ogółu mieszkańców. W mieście działało wówczas ponad 100 domów modlitwy.

Już u progu niemieckiej okupacji w listopadzie 1939 r. Żydów zamieszkujących w centrum miasta przesiedlono na teren dawnej dzielnicy żydowskiej na Podzamczu. W styczniu 1940 r. utworzono w Lublinie 24-osobowy Judenrat, na czele którego stanął Henryk Bekker. W marcu 1941 r. około 10 tysięcy Żydów lubelskich zostało przesiedlonych do okolicznych miejscowości, większość pozostałych zaś zamknięto w getcie, utworzonym na Podzamczu. Jego obszar początkowo wyznaczały ulice: Kowalska, Krawiecka, Sienna, Kalinowszczyzna, Franciszkańska, Unicka i Lubartowska.

W marcu 1942 r. Niemcy przystąpili do likwidacji getta, wywożąc do obozu zagłady w Bełżcu od 26 do 30 tysięcy Żydów lubelskich. Pozostałe przy życiu 7 tysięcy przeniesiono do nowego getta na Majdanie Tatarskim, z którego do listopada tegoż roku przewieziono ich wszystkich do obozu koncentracyjnego na Majdanku. Ostatni Żydzi lubelscy zginęli 3 listopada 1943 r. podczas Aktion Erntefest, gdy Niemcy rozstrzelali jednorazowo ponad 18 tysięcy więźniów Majdanka. Szacuje się, że 40-tysięcznej przedwojennej społeczności żydowskiej w Lublinie, wojnę przetrwało jedynie 1200 osób. Okupanci niemieccy wyburzyli opustoszałą dzielnicę żydowską na Podzamczu; zdewastowano 3 lubelskie cmentarze żydowskie.

W latach 1944–1945 w Lublinie odrodziła się kilkutysięczna społeczność żydowska, której większość wyemigrowała po pogromie kieleckim. W latach 50. XX w. Lublinie mieszkało kilkuset Żydów, spośród których większość opuściła miasto po wydarzeniach marca 1968 roku. Obecnie w mieście istnieje filia Gminy Żydowskiej Wyznaniowej w Warszawie.

Historia starego cmentarza żydowskiego w Lublinie sięga 1. połowy XVI wieku. Został założony na zadrzewionym wzgórzu, zwanym Grodzisko, które do końca X stulecia pełniło funkcje obronne. Przywilej Zygmunta I Starego z 1555 r. potwierdzał prawo Żydów do użytkowania części wzgórza na miejsce grzebalne, ale najstarszy zachowany do dziś nagrobek został wzniesiony w 1541 roku. Z czasem cmentarz objął cały teren wzniesienia. W 1. połowie XVII wieku cmentarz otoczony został istniejącym do dziś murem. Ostatnie pochówki na starym cmentarzu miały miejsce w 1830 roku. Nekropolia była w przeszłości wielokrotnie niszczona. Najpoważniej ucierpiała w czasie II wojny światowej, ze względu na strategiczne walory wzgórza Grodzisko. Zniszczeniu uległo wówczas ok. 200 nagrobków. Część macew została wykorzystana przez Niemców do utwardzania dróg i placów, część uległa zniszczeniu w okresie powojennym (między innymi w latach 1988–1991 doszło do kilkukrotnych aktów wandalizmu, w których zostało zniszczonych 40 nagrobków). Po zakończeniu II wojny światowej, ówczesne władze komunistyczne miasta całkowicie zaniedbały nekropolię. W latach 1968–1976 na cmentarzu prowadzono badania archeologiczne, zmierzające do odnalezienia starego grodziska. Porządkowanie nekropolii rozpoczęto w latach 80. ubiegłego stulecia staraniem Towarzystwa Opieki nad Pamiątkami Kultury Żydowskiej i środków płynących między innymi od Fundacji Rotschildów.

Stary cmentarz żydowski przy ulicy Kalinowszczyzna zajmuje obecnie około 1 hektara powierzchni. Z 3 tysięcy nagrobków, które ciasno ustawione były na całej powierzchni wzgórza, do dziś zachowało się tylko około 60 macew. Jednakże nadal można tam zobaczyć wiele nagrobków osób szczególnie zasłużonych dla lubelskiej społeczności żydowskiej. Macewa uczonego talmudysty Jaakowa Kopelmana, zmarłego w 1541 r., stanowi najstarszy nagrobek żydowski w Polsce, stojący na swym pierwotnym miejscu. Nieopodal znajduje się odnowiony i zabezpieczony współczesnym, ażurowym ohelem, nagrobek Widzącego z Lublina (zm. 1815), uznawany za najstarszy zachowany w Polsce w całości nagrobek cadyka. Zespół nagrobków zachowanych na starym cmentarzu w Lublinie odzwierciedla procesy rozwoju żydowskiej sztuki sepulkralnej od 1. połowy XVI, aż po lata 30. XIX wieku.

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Rodzaj: cmentarz żydowski

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_CM.3080, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_CM.14074