Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

część miasta - Zabytek.pl

część miasta


układ przestrzenny 1418 r. Łomża

Adres
Łomża

Lokalizacja
woj. podlaskie, pow. Łomża, gm. Łomża

Układ urbanistyczny Łomży jest jednym z nielicznych w województwie podlaskim zachowanych do dzisiaj układów przestrzennych miasta wykształconych w średniowieczu (z centralnym rynkiem, prostokątnym układem ulic i bloków zabudowy).

Wartości historyczne związane z funkcjonującym tu od wieków centrum administracyjno-politycznym (stolica ziemi, departamentu, województwa, guberni, ponownie województwa, obecnie powiatu, stolica diecezji). Łomża jest najstarszym lokacyjnym miastem województwa podlaskiego. Ważna rola Łomży w XIX i 1.poł. XX wieku jako miasta twierdzy (forty, koszary).

Historia

Łomża należy do najstarszych i najwartościowszych pod względem zasobu zabytkowego miast województwa podlaskiego. Jej początki sięgają X wieku, od kiedy potwierdzony jest gród mazowiecki na nadnarwiańskiej skarpie, a później osada przygrodowa, którą w wieku XIV przeniesiono o 4 km od grodziska i z której rozwinęło się miasto obdarzone prawem miejskim chełmińskim w 1418 roku (parafia katolicka 1410). W 1478 roku wzmiankowano Nowe Miasto z odrębnym rynkiem położone na pn.-zach. od rynku lokacyjnego. Łomża w okresie staropolskim pełniła rolę stolicy ziemi łomżyńskiej wchodzącej w skład Mazowsza. Rozwój osady trwał w XVI i 1. poł. XVII wieku, kiedy to Łomża była jednym z najbogatszych i najludniejszych miast Mazowsza wcielonego w 1526 roku w skład Korony Polskiej i stała się miastem królewskim. W 1575 roku było tu 540 murowanych kamienic. Łomża była głównym ośrodkiem życia politycznego, administracyjnego, kulturalnego, religijnego i gospodarczego wschodniego Mazowsza (port na Narwi). Odbywały się tu sądy ziemskie i grodzkie, zjazdy i sejmiki. Z początków XVI wieku pochodzi jeden z najcenniejszych zabytków województwa podlaskiego - łomżyńska katedra pw. św. Michała. W czasach Królestwa Kongresowego miasto było początkowo stolicą województwa augustowskiego. Od tego czasu ożywienie ekonomiczne i rozwój przestrzenny z kilkukrotną regulacją (plany regulacyjne z lat 1823, 1826, 1836). Również i później - po wcieleniu do Rosji - Łomża pełniła ważne funkcje administracyjne - od 1866 stolica guberni łomżyńskiej (wówczas nastąpił szybki rozwój miasta związany z budową gmachów urzędowych gubernialnych, koszar i zaplecza dla wojska). W okresie międzywojennym ranga administracyjna miasta spadła, ponieważ wcielone ono zostało do województwa białostockiego. W tym czasie jednak stało się stolicą diecezji łomżyńskiej i siedzibą biskupów. Ważna rola historyczna Łomży w tym regionie ma swoje odbicie w zabytkach miasta. To tu siedziby swoje budowały zakony (jezuici, pijarzy, benedyktynki, kapucyni), to tu lokowano ważne instytucje rządowe i samorządowe (Kasa Przemysłowa, Bank Polski, Sądy, pałac gubernatora, koszary, więzienia, forty, szkoły, ratusz, pocztę), jak też wynikające z wielonarodowego charakteru miasta obiekty sakralne: kościoły katolickie, cerkiew prawosławną, kościół ewangelicki, synagogę i bóżnice, cmentarze rzymskokatolickie, ewangelickie, żydowskie, prawosławne. Bogaci mieszczanie i urzędnicy wznosili bogate kamienice świadczące o ich pozycji społecznej. To wszystko zadecydowało, że dzisiejsza Łomża jest miastem szczególnym na mapie dziedzictwa kulturowego województwa podlaskiego.

Opis

Miasto rozlokowane na wysokiej nadnarwiańskiej skarpie, przy dawnych szlakach handlowych. Centrum rozplanowania jest obszerny prostokątny rynek - Plac Stary Rynek; na pd. od którego oddzielony blokiem zabudowy, przy ul. Dwornej, gotycki kościół katedralny pw. św. Michała z pałacem biskupim i kurią. Na pn. od rynku zabudowania klasztoru kapucynów na Popowej Górze (miejsce po pierwszym kościele parafialnym). We wsch. części miasta zespół klasztorny benedyktynek na tzw. Stokowej Górze. Na pn.-zach. od rynku zlokalizowane Nowe Miasto z zacierającym pierwotny układ zespołem ulic wytyczonych podczas regulacji w 1. ćw. XIX w., w otoczeniu Nowego Rynku (Plac Kościuszki, dziś w tym miejscu ruchliwe rondo). Na pd.-zach. od Rynku, między ul. Nowogrodzką i Wojska Polskiego - park im. Jakuba Wagi. Na Placu Jana Pawła II, na wsch. od ul. Henryka Sienkiewicza - dawna cerkiew garnizonowa, obecnie kościół katolicki pw. NMP.

Obiekt dostępny.

Oprac. Grzegorz Ryżewski OT NID w Białymstoku, 28-09-2017 r.