Historia

Z powodu szybkiego wzrostu liczby mieszkańców Łodzi oraz przepełnienia dwóch istniejących już cmentarzy postanowiono w 1854 r. wytyczyć cmentarz przy ul. Ogrodowej, na terenie znajdującym się wówczas poza granicami miasta. Decyzję tę podjął Magistrat Miasta Łodzi wspólnie z Dozorem Kościoła Katolickiego oraz Kolegium Kościoła Ewangelickiego. Pierwsze pochówki odbyły się już na przełomie 1854 i 1855 r. Oficjalne poświęcenie cmentarza nastąpiło 9 września 1855 r. Dopiero w czerwcu następnego roku Magistrat poprosił Naczelnika Powiatu Łęczyckiego o zatwierdzenie lokalizacji cmentarza, który funkcjonował już wtedy od ponad półtora roku.

Cmentarz od samego początku był podzielony na trzy, nierównej wielkości części wyznaniowe i pierwotnie miał około 8,8 ha powierzchni. Część zachodnia, ewangelicko-augsburska, należała do parafii Świętej Trójcy, a po powiększeniu cmentarza, również do nowopowstałej par. Św. Jana. Część środkowa, prawosławna, była najmniejsza powierzchniowo i należała do parafii Św. Aleksandra Newskiego. Część wschodnia i największa, rzymsko-katolicka, należała do parafii Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny na Starym Mieście, a po powiększeniu cmentarza, również do nowopowstałej par. Podwyższenia Świętego Krzyża.

Już w 1858 r. została zbudowana kaplica pogrzebowa p.w. Św. Józefa na katolickiej części cmentarza. Kaplice cmentarne na części ewangelickiej i prawosławnej wybudowano dopiero na przełomie wieków. Dla par. Św. Jana jako kaplica cmentarna służyła kaplica grobowa rodziny Scheiblerów, wybudowana w latach 1885-1888.

W latach 70 i 80 dziewiętnastego wieku powiększono poszczególne części wyznaniowe oraz rozdzielono je niskim, żelaznym płotem. Cały teren nekropolii ogrodzono ceglanym murem i wykonano trzy bramy wjazdowe.

W 1886 r. zakazano dalszego rozszerzania nekropolii o nowe grunty a dwa lata później cmentarz został urzędowo zamknięty. Dzięki staraniom pastora parafii ewangelicko-augsburskiej, w 1888 r. pozwolono na kolejne powiększenie cmentarza i nekropolia zwiększyła powierzchnię do 14,6 ha. W tym czasie wybudowano czwartą bramę, prowadzącą do kaplicy grobowej rodziny Scheiblerów na ewangelickiej części cmentarza.

W 1895 r. definitywnie zakończono rozszerzanie cmentarza, który ostatecznie osiągnął powierzchnię 21 ha.

Po założeniu nowego cmentarza na Dołach w 1896 r., zaczęto tam chować wiernych z katolickiej parafii Wniebowzięcia NMP, ewangelickiej par. Świętej Trójcy oraz prawosławnej par. Św. Olgi. Oznaczało to że cmentarz przy ul. Ogrodowej przestał być jedynym czynnym cmentarzem chrześcijańskim w Łodzi. Obecnie jest to cmentarz zamknięty, co oznacza że place pod nowe pochówki nie są sprzedawane.

Opis

Cmentarz zajmuje powierzchnię 21 ha i jest podzielony na trzy części wyznaniowe. Szerokie aleje wysadzane wysokopiennymi drzewami nadają nekropolii charakter cienistego parku. Kwatery są regularne, niezbyt zatłoczone, z różnorodnymi pomnikami nagrobnymi. Poszczególne pola grobowe obsadzone są niską roślinnością z przewagą drzew i krzewów iglastych. Na cmentarzu znajduje się wiele zabytkowych grobów, posiadających duże wartości artystyczne.

Część ewangelicko-augsburska cmentarza jest najciekawsza pod względem artystycznym. Zachowany został tam najpełniej pierwotny romantyczny i melancholijny charakter nekropolii. Główna aleja obsadzona bukami prowadzi od bramy do kaplicy cmentarnej pw. Świętej Trójcy. Druga brama, zwykle zamknięta, prowadzi aleją z żywotników do kaplicy grobowej rodziny Scheiblerów. Obie aleje łączy trzecia, węższa, obsadzona dębami. Udział roślinności w tej części cmentarza jest największy, a kwatery charakteryzują się luźno rozplanowanymi grobami. Niektóre pola grobowe są ogrodzone kutymi kratami i balustradami. Połączona z częścią ewangelicką jest część prawosławna, skromniejsza i znacznie mniejsza. Tworzy ją tylko jedna, prowadząca do bramy aleja obsadzona lipami i klonami.

Część katolicka cmentarza jest oddzielona od pozostałych części murem i jest największa powierzchniowo. Niestety, zabytkowy krajobraz jest tam najbardziej zdewastowany. Najlepiej zachowany jest najstarszy fragment obejmujący trzy równoległe do siebie aleje. Główna aleja lipowa prowadzi od bramy do kaplicy pogrzebowej p.w. Św. Józefa. Jedna z alei bocznych jest obsadzona kasztanowcami, a druga klonami. Na wszystkich trzech częściach znajdują się wartościowe, zabytkowe pomniki nagrobne i mauzolea oraz groby wielu osób ważnych dla historii miasta.

Cmentarz jest ogólnie dostępny.

Oprac. Agata Wójcik, OT NID w Łodzi, 8-04-2016 r.