Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

pozostałości murów obronnych - Zabytek.pl

pozostałości murów obronnych


mur obronny XIV w. Lipiany

Adres
Lipiany, Armii Krajowej 3

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. pyrzycki, gm. Lipiany - miasto

Zespół średniowiecznych umocnień miejskich w Lipianach z dwiema bramami i fragmentami murów należy do nielicznie zachowanych założeń obronnych, niegdyś charakterystycznych dla niewielkich miast zachodniopomorskich i nowomarchijskich.

Historia

W średniowieczu tuż obok należących do Nowej Marchii brandenburskiej Lipian biegła granica z księstwem pomorskim. Ze względu na swe przygraniczne położenie miasto musiało być otoczone solidnymi murami obronnymi. Wznoszenie murów z kamienia polnego rozpoczęto pod koniec XIII w. Umocnienia te tworzyły narys owalu. Do miasta prowadziły dwie bramy - Pyrzycka, zwana dawniej Myśliborską oraz Myśliborska, niegdyś zwana Mostową, a także furta wodna. Mury, zwieńczone blankami dostępnymi z drewnianych ganków od strony wewnętrznej, wyposażone były w ponad 40 baszt łupinowych. Obronność miasta podnosiło jego położenie pomiędzy dwoma jeziorami, których wodami otoczone było z trzech stron. Z czwartej strony, od północnego zachodu mury wzmocnione były fosą. Pierwsza wzmianka o murach obronnych w Lipianach pochodzi z 1369 r., kiedy to margrabia brandenburski Otto V Leniwy przyznał radzie miejskiej stały dochód na ich utrzymanie. W XIV-XV w. mury zostały podwyższone przy użyciu cegły. W okresie nowożytnym traciły swą funkcję obronną ulegając stopniowej destrukcji. W tym czasie obie bramy służyły jako punkty poboru ceł. Około 1700 r. zachowane były na ok. 4/5 pierwotnej długości. Zniszczeniu uległy partie umocnień od strony południowo-zachodniej, gdzie mur zastąpiony został konstrukcją z drewna i gliny (rodzajem palisady). W 1820 r., po zniesieniu opłat celnych sprzedano, a następnie rozebrano przybudówki przy obu bramach przeznaczone dla poborców ceł (pisarzy bramnych). Zapewne w tym czasie likwidacji uległy oba przedbramia. W XIX w. rozebrano większą część murów, pozostawiając obie bramy i kilka fragmentów muru. Zasypano też fosy. W 1976 r. spaleniu uległa brama Myśliborska, którą odbudowano w następnych latach. Fragment muru z trzema basztami łupinowymi w północno-zachodniej części miasta został poddany konserwacji w latach 80. XX w.

Opis

Lipiany są niewielkim miastem położonym w na terenie o naturalnych walorach obronnych, oblanym wodami jezior Wądół od północy (gdzie półwysep z dawnym grodziskiem) i Kościelnego od południa. Do starej części miasta, otoczonego murami obronnymi, tworzącymi niegdyś narys zbliżony do owalu prowadzą dwie bramy - Pyrzycka od pd. zach. i Myśliborska od pn. wsch. Obecnie zachowały się cztery fragmenty murów obronnych. W pn.-zach. części Lipian położony jest duży odcinek z trzema basztami zwieńczonymi blankami. W północnej części miasta znajduje się fragment muru z basztą łupinową. Fragment podobnej baszty przetrwał na północ od bramy Myśliborskiej, pomiędzy ulicami Mostową i Traugutta, zaś na południe od tej ostatniej zachował się fragment muru w partii przyziemia.

Umocnienia gotyckie. Mury o grubości wynoszącej u podstawy 130-150 cm, na wysokości 1 mok. 110 cm mierzyły pierwotnie ok. 8 m wysokości. Wzniesione zostały w dolnej partii z kamienia polnego łączonego zaprawą wapienną z okrzeskami kamiennymi i gruzem ceglanym, w górnej części z cegły gotyckiej układanej w wątku wendyjskim. Z cegły wymurowane są również narożniki baszt. Dolna część murów zachowała się w zróżnicowanej wysokości, w górnej strefie widoczne są otwory maculcowe. Obie bramy miejskie zbudowane zostały z cegły gotyckiej układanej w wątku wendyjskim, a w bramie Myśliborskiej - również gotyckim i nieregularnym.

Brama Pyrzycka, zw. niegdyś Myśliborską wzniesiona została w swej dolnej części pod koniec XIII w. Pierwotnie była dwukondygnacyjna, z dużymi blendami nad przejazdem od strony miasta. W XIV, lub na pocz. XV w. nadbudowana została o kolejną kondygnację z pozostawieniem nieukończonych blend w elewacji wewnętrznej. W końcu XV, lub na pocz. XVI w. nadbudowano ostatnią, ośmioboczną kondygnację. Brama typu wieżowego, na rzucie kwadratu, czterokondygnacyjna, składa się z dolnej, prostopadłościennej części z ostrołukowym przejazdem oraz z ośmiobocznej nadbudowy zwieńczonej blankami i ostrosłupowym hełmem. Zewnętrzna elewacja ujęta została z dwóch stron przyporami, pierwotnie z prowadnicą brony. Nad przejazdem para otworów zamkniętych półkoliście. W elewacji wewnętrznej, po lewej stronie przejazdu wejście do wnętrza budowli. Na wysokości drugiej kondygnacji trzy duże nieukończone blendy, oddzielone od wyższej partii muru uskokiem, biegnącym również przez elewacje boczne. Na trzeciej kondygnacji platforma obronna z blankami. W zwieńczeniu ostatniej, ośmiobocznej kondygnacji blanki oddzielone gzymsem.

Brama Myśliborska, dawniej zwana Mostową. Wzniesiona pod koniec XIII w., dawniej z dojazdem prowadzącym przez most nad jeziorem. Pierwotnie dwukondygnacyjna, w XIV, lub na pocz. XV w. nadbudowana została o kolejną kondygnację, a w XV, lub na pocz. XVI w. nakryta dachem dwuspadowym ze szczytami. W latach 1827-1829, po spaleniu ratusza mieściła areszt. W 1976 r. uległa spaleniu, w następnych latach została odbudowana.

Brama typu szczytowego, trójkondygnacyjna, nakryta dwuspadowym dachem. W elewacji zewnętrznej ostrołukowy otwór przejazdu ujęty po obu stronach szkarpami, pierwotnie z prowadnicą brony. Na wysokości trzeciej kondygnacji cztery ostrołukowo zamknięte blendy o profilowanych krawędziach. Dwie środkowe wąskie, o uskokowych ościeżach, dwie boczne szersze, z węższymi blendami wewnątrz. W elewacji od strony miasta nad przejazdem duże blendy o uskokowych krawędziach, rozmieszczone po cztery w każdej z kondygnacji (w drugiej zamknięte łukiem odcinkowym, w trzeciej - łukiem ostrym). Płaszczyzny ścian bocznych na poziomie trzeciej kondygnacji ożywione rzędem wysmukłych blend ostrołukowych. W każdym ze szczytów po trzy blendy zamknięte półkoliście.

Elewacja zewnętrzna Bramy Chojeńskiej jest praktycznie pozbawiona elementów artykulacji z wyjątkiem przypór stanowiących niegdyś prowadnicę brony. Elewacja wewnętrzna podzielona została czterema prostokątnymi blendami. Górna kondygnacje bramy ozdobiono ceglanym fryzem o motywie rombów, biegnącym tuz pod blankami. Baszta Prochowa ma formę walca, baszta „Bociania” - prostopadłościanu. Obie budowle zwieńczone są ostrosłupowymi hełmami, a ich elewacje przeprute zostały wąskimi szczelinowymi strzelnicami.

Mury dostępne bez ograniczeń.

Oprac. Maciej Słomiński, OT NID Szczecin, 04-04-2017 r.

Rodzaj: mur obronny

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  kamienne

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BL.29771