dla ewangelickiej gminy wyznaniowej, wraz z cmentarzem przykościelnym i d. pastorówką jest przykładem zespołu sakralnego architektury powstałej w związku z rozwojem osadnictwa niemieckiego w pasie nadnoteckim w Wielkopolsce. Jest cennym świadectwem wielokulturowego dziedzictwa Wielkopolski.

Historia

Wieś Lipia Góra powstała w 1803 r. w wyniku kolonizacji osadniczej niemieckiej w pasie doliny nadnoteckiej przeprowadzonej przez hrabiego Lipskiego, właściciela sąsiedniego Jaktorowa. Osadnicy sprowadzeni z terenów Brandenburgii, Pomorza i Prus Wschodnich, zostali osadzeni na wydzielonych 75 działkach o powierzchni ok. 7, 5 hektarów. Na pocz. XIX w. we wsi zaczęła się osiedlać ludność polska. Wieś szybko się rozwijała. W 1816 r. w Lipiej Górze było 314 mieszkańców, natomiast w 1871 roku liczba mieszkańców wzrosła do 1204 osób, w tym 1056 ewangelików. Pierwszy dom modlitwy powstał w 1818 r.. Do nowo powstałej parafii w 1869 r. liczącej 1465 wiernych należały miejscowości: Antoniny, Jaktorowo, Lipa, Notecko, Nowy Dwór, Sokolec, Borowo Młyn, Swoboda, Zofiówka, Józefowo. Obecny kościół, wzniesiony w 1909 r., po 1945 został przejęty przez katolików. Świątynia należy do parafii w Jaktorowie. W latach 50-tych XX w. wycięto empory w transepcie, zdjęto ze zwieńczenia wieży chorągiewkę z datą budowy.

Opis

Lipia Góra, wieś o układzie ulicowym, położona w gminie Szamocin. Zespół sakralny usytuowany jest przy głównej drodze w centralnej części wsi. Tworzy go pastorówka z ogrodem, za nią kościół z terenem przykościelnym, ogrodzony od północy drewnianym płotem, a dalej cmentarz ewangelicki.

Neogotycki kościół jednonawowy, wzniesiony jest z cegły z prosto zamkniętym transeptem i prostokątnym, węższym prezbiterium, do którego przylega zakrystia i niewielka sala. Świątynia jest orientowana. W dwukondygnacyjną bryłę kościoła od zachodu, wtopiona jest wysoka pięciokondygnacyjna, prostokątna wieża. Po obu stronach wieży, rozplanowano symetrycznie położone klatki schodowe prowadzące na chór, zamknięte trójbocznie. Nawę główną nakrywa wysoki dach dwuspadowy, natomiast pozostałe części kościoła, nakryte są odrębnymi dachami dwuspadowymi. Wieżę wieńczy dach dwuspadowy z centralnie umieszczoną na kalenicy ostrosłupową sygnaturką. Wszystkie połacie dachu, pokryte są dachówką. Elewacje ceglane, z tynkowanymi blendami w szczytach nawy, wieży, transeptów, prezbiterium i zakrystii, rozczłonkowane są przyporami, posiadają prostokątne i ostrołukowe okna. Wejście główne ujęte zostało w uskokowy ozdobny portal z profilowanej cegły z ostrołukowym naświetlem, w którym sześciokątny witraż z motywami geometrycznymi. W ostatniej kondygnacji wieży znajdują się okna akustyczne z żaluzjami, poniżej których umieszczono tarcze zegarowe.

Kościół jest budynkiem murowanym. Zbudowanym z cegły ceramicznej na fundamencie z ciosów granitowych. W portalach i na elewacjach użyto profilowanych kształtek ceramicznych (żabek, kwiatonów).

Wnętrze kościoła, jednonawowe, nakrywa strop belkowy, zakryty deskami, z dwoma ściągaczami zakończonymi szyszkami. Prezbiterium ze sklepieniem krzyżowym, otwarte jest do nawy szerokim ostrołukiem. Oryginalna empora obiegająca nawę, niezachowana w transepcie, wsparta na profilowanych słupach z zastrzałami, wykończona jest balustradą z podziałami ramowo- płycinowymi.

Dawne wyposażenie kościoła obejmuje m.in. ołtarz główny z 1861 r. sygnowany Zeyland, przywieziony po 1945 r. z Dźwierzewa pow. Kcynia, dwie pary witraży w prezbiterium, pochodzące z czasu budowy kościoła, 2 dzwony z 1856 r., zegar wieżowy firmy J.F. Weule Bockem z 1910 r. oraz organy firmy Voelkner.

D. pastorówka wzniesiona została ok. 1870 r. na rzucie zbliżonym do kwadratu. Rozbudowana w 1909 r. o salę katechetyczną od południowego wschodu. Jest to budynek parterowy, z mieszkalnym poddaszem, częściowo podpiwniczony, nakryty dachem dwuspadowym. Budynek jest murowany z cegły, dwuspadowy dach budynku pokrywa dachówka.

Cmentarz ewangelicki, obecnie nieużytkowany, założony w połowie XIX w. porośnięty starodrzewem zachował czytelny układ i rozplanowanie.

Zabytek dostępny do zwiedzania z zewnątrz.

oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 31-10-2015 r.