poł. XVIII wieku. Architekturą nawiązuje do jednej z najwybitniejszych realizacji z tego okresu - pałacu w Siernikach, którego autorstwo przypisuje się Johannowi Christianowi Kamsetzerowi, uznanemu architektowi i dekoratorowi wnętrz doby stanisławowskiej. Na uwagę zasługuje sztukatorska dekoracja elewacji pałacu oraz zachowany oryginalny wystrój i polichromie wnętrz wiązane z Antonim Smuglewiczem lub jego kręgiem.

Historia

W 1786 r. majątek Lewków kupił generał Wojciech Lipski herbu Grabie. Z jego inicjatywy, w latach 1788-1791, wzniesiono klasycystyczny pałac wzorowany na najwybitniejszej realizacji architektury rezydencjonalnej tego okresu - pałacu w Siernikach (1786-1788) Katarzyny Radolińskiej, zaprojektowanym przez wybitnego architekta Johanna Christiana Kamsetzera. Wnętrza rezydencji, ukończone przed 1800 r., otrzymały bogaty wystrój sztukatorski, a w części pomieszczeń wykonano polichromie, których autorstwo przypisywane jest Antoniemu Smuglewiczowi.

W latach 1792-1795 wybudowano dwie analogiczne oficyny przypałacowe - wschodnią i zachodnią. Równolegle z budową zespołu rezydencjonalnego założono park krajobrazowy po pd. stronie pałacu, ze stawem w jego środkowej części, na którym znajduje się wyspa. Po pn. stronie pałacu znajduje się zespół folwarczny. Jego centrum stanowi podwórze folwarczne na osi pałacu, którego pierwotna zabudowa była rozmieszczona po stronie wsch. i zach. W zach. części znajdował się obecnie nieistniejący ogród warzywny.

W 1. poł. XIX w. w pd.-zach. części podwórza folwarcznego, w bezpośrednim sąsiedztwie dziedzińca przypałacowego, wzniesiono budynki wozowni i powozowni oraz stajnie koni cugowych i roboczych (ob. nieistniejące). W latach 40. XIX w. na południowo-zachodnim skraju parku został wybudowany kościół pw. św. Wojciecha.

W 2. poł. XIX w. na terenie rozwijającego się i działającego coraz prężniej folwarku prowadzono systematyczne prace budowlane. Wzniesiono wówczas między innymi: spichlerz (1851 r. ) - ob. nieistniejący, oraz rządcówkę (3. ćw. XIX w. ) w zach. części zespołu folwarcznego, ochronkę (1866 r.) i budynki mieszkalne dla pracowników folwarku (3. i 4. ćw. XIX w.) po południowo-zachodniej stronie parku, a także gorzelnię (lata 80. XIX w.) po wschodniej stronie dziedzińca przypałacowego.

Prace budowlane i remontowe objęły również zespół rezydencjonalny - pod koniec XIX w. do zachodniej oficyny dobudowano, ob. nieistniejące, rosarium, a w 1918 r. przeprowadzono prace remontowe w pałacu.

Majątek i rezydencja w Lewkowie należały do rodziny Lipskich do 1943 r. W 1945 r. pałac uległ zniszczeniu. W latach 1960-1961 został wyremontowany, a w latach 1973-1989 poddany restauracji z przeznaczeniem na mieszczący się w nim ob. Oddział Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej.

Opis

Zespół pałacowo-parkowy w Lewkowie znajduje się w środkowej części wsi. Centrum założenia stanowi klasycystyczny pałac, fasadą zwrócony w kierunku północnym, poprzedzony dziedzińcem, po którego wschodniej i zachodniej stronie znajdują się dwie analogiczne oficyny. Na osi pałacu, po jego północnej stronie, zachowało się podwórze folwarczne z elementami pierwotnej zabudowy po stronie wschodniej oraz zachodniej, oddzielone pierwotnie murem od dziedzińca pałacowego. Po stronie południowej rozpościera się park krajobrazowy (pow. 8 ha) ze stawem (ok. 0,67 ha) i lodownią. W jego południowo-zachodnia części znajduje się kościół parafialny pw. św. Wojciecha, a na otaczającym go cmentarzu grobowce Biernackich i fundatorów świątyni - Lipskich. Na teren założenia pałacowego prowadzi brama wjazdowa po zach. stronie dziedzińca pałacowego połączonego z nią aleją, z dwoma furtami w postaci boniowanych przęseł nakrytych czterospadowymi dachami. Pierwotnie dojazd do pałacu był również możliwy od pn. drogą prowadzącą przez podwórze folwarczne, obsadzoną drzewami.

Trójkondygnacyjny pałac o prostopadłościennej bryle został wzniesiony z cegły, na rzucie prostokąta i otynkowany. Nakrywa go wysoki czterospadowy dach kryty dachówką. Elewacje są symetryczne - frontowa i tylna dziewięcioosiowe, boczne - pięcioosiowe, boniowane na narożach i w kondygnacji przyziemia. Wszystkie posiadają bogatą dekorację sztukatorską w partii pierwszego piętra i mezzanina, którą tworzą: panoplia między oknami parteru elewacji frontowej, tonda z popiersiami w otoczeniu wici roślinnych na elewacji ogrodowej, płyciny wypełnione girlandami, motywami zwierzęcymi i antropomorficznymi, a także gzyms kordonowy oraz koronujący o stylizowanej dekoracji roślinnej. Dominantą kompozycyjną elewacji frontowej jest czterokolumnowy portyk w wielkim porządku, poprzedzony schodami, zwieńczony trójkątnym frontonem, z napisem „Sobie, Swoim Przyjaciołom, Potomności” w polu tympanonu, na którym umieszczono dwie półleżące figury rycerzy. W elewacji ogrodowej odpowiada mu trójoosiowy, dwukondygnacyjny ryzalit na rzucie odcinka koła, nakryty dachem stożkowym krytym blachą, wspartym na ścianie attykowej, w której środkowej części znajduje się kartusz z datą ukończenia budowy pałacu „1791”. Wieńczą go trzy figury przedstawiające postaci kobiece. Pionową artykulację elewacji ryzalitu podkreślają pilastry o stylizowanych jońskich kapitelach. Przylega do niego niewielki taras ze schodami pod którym, w przyziemiu, pierwotnie znajdowała się sala dostępna z zewnątrz.

Układ pomieszczeń we wnętrzu jest dwutraktowy w części wschodniej oraz trzytraktowy w zachodniej, z westybulem na osi traktu frontowego (po jego wschodniej i zachodniej stronie znajdują się schody) oraz okrągłym salonem w trakcie ogrodowym. Pomieszczenia posiadają bogatą dekorację sztukatorską i malarską.

Po wschodniej i zachodniej stronie pałacu wznoszą się dwie analogiczne dwukondygnacyjne oficyny na rzucie kwadratu, murowane z cegły i otynkowane, nakryte dachami czterospadowymi krytymi dachówką. Ich elewacje są boniowane na narożach, podzielone wykonanym w tynku gzymsem kordonowym. W połaciach dachów po stronie elewacji frontowych znajdują się facjatki z dwoma okulusami, zwieńczone trójkątnymi frontonami i nakryte dwuspadowymi daszkami. Wnętrza oficyn były pierwotnie dwutraktowe z sienią na osi, obecnie są przebudowane.

Za pałacem, po stronie południowej rozpościera się park krajobrazowy, zamykający się w polu zbliżonym do prostokąta. W jego środkowej części znajduje się staw z wyspą, na którą pierwotnie, od południa prowadził mostek. Układ alej parkowych jest nieregularny. Warte uwagi są pomnikowe okazy dębów szypułkowych.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Założenie pałacowo-parkowe w Lewkowie jest oddziałem Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej. Bliższe informacje znajdują się na stronie internetowej http://www.muzeum.kalisz.pl/oddzialy_lewkow.html (data dostępu: 16-10-2014 r.)

Oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu,16.10.2014 r.