Historia

Bożnica w Łęcznej znajduje się w północnej części miasta, na stoku lewego brzegu rzeki Świnki, w pobliżu Drugiego Rynku.

Prawdopodobnie pierwotnie w mieście istniała synagoga drewniana, która spłonęła podczas pożaru miasta w roku 1638. Po tym wydarzeniu żydzi wybudowali synagogę murowaną, jednak i ta kilkukrotnie była niszczona i odbudowywana.

Obecny budynek synagogi powstał po roku 1648, kiedy po usilnych staraniach, żydzi uzyskali pozwolenie biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego i dziedziczki Łęcznej Katarzyny Noskowskiej z Firlejów na budowę budynku nie większego niż 16 łokci. Nowo powstały budynek uległ po raz pierwszy zniszczeniu w wyniku wielkiego pożaru w roku 1670 (podobnie jak całe miasto za wyjątkiem kościoła).

Po odbudowie synagoga uległa kolejnemu pożarowi w 1846 roku, po czym ponownie została odbudowana. W latach 30 XX w. obiekt składał się z dwóch części – właściwej bożnicy oraz dwukondygnacyjnego budynku murowanego przylegającego do niego od zachodu, mieszczącego emporę kobiecą i biuro kahału. 

Budynek przetrwał do II wojny światowej, podczas której Niemcy rozpoczęli jego dewastację przeznaczając go na magazyn zboża. W latach 1942-1943 synagoga była miejscem kaźni ludności żydowskiej. Niszczenie bożnicy było kontynuowane przez mieszkańców miasta po wojnie, którzy pozbawili ją stolarki drzwiowej i okiennej oraz drewnianych podłóg, rozebrano częściowo ściany i szkarpy. Synagoga została rozebrana do pierwszego piętra i groziło jej zawalenie.

W roku 1952 podjęto decyzję o jej całkowitej rozbiórce, gdyż zniszczona była w 80%. W kolejnym roku decyzję wstrzymano i rozpoczęto odbudowę bożnicy. Rozebrano niezabytkową część mieszczącą babiniec i biura kahału, na miejscu którego postawiono niższy budynek. Odbudowę zakończono w 1964 roku. Zrekonstruowano pierwotny układ sal, drewniany strop zastąpiono żelbetowym, kasetonowym. 

Od roku 1966 do 2014 w budynku znajdowało się muzeum regionalne. Obecnie budynek jest w posiadaniu Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich.

Opis

Bożnica w Łęcznej zbudowana na planie prostokąta o wymiarach 9,5 na 15m z kamienia wapiennego uzupełnionego cegłą, otynkowana. Budynek jednokondygnacyjny z dwukondygnacyjną dobudówką z lat 50. XX w. Naroża i ściany wsparte na potężnych szkarpach. Całość kryta dachem łamanym typu polskiego z gontu. Pomiędzy szkarpami w arkadach okna zakończone półkoliście. Od strony wschodniej, ponad środkową szkarpą niewielki okulus. Wewnątrz zachowana późnorenesansowa bima oraz aron ha-kodesz. Bima w centrum pomieszczenia  murowana, dwukondygnacyjna, podpierająca strop. Cztery kolumny na wysokich cokołach połączone arkadami, ozdobionymi polichromią. Na wschodniej ścianie poniżej okulusa aron ha-kodesz w architektonicznej wnęce zdobionej sztukateriami i polichromią z inskrypcjami.

Obiekt dostępny tylko z zewnątrz.

Oprac. Jakub Członk, PT NID w Lublinie, 11.05.2020 r.